چکیده
حفظ قرآن در بزرگسالی و سنین بالا از جمله آرزوهایی است که در سال‌هاست به دلیل مشکلات و مشغله‌های مختلف پشت‌گوش انداخته شده ولی هرگز عطش دستیابی به آن فروکش نکرده است. از جمله چالش‌های بزرگی که همواره در این سن با آن روبه‌رو هستیم این است که فرد به دلیل ضعف‌های جسمانی و کهولت سن بر این باور است که دیگر هرگز فرصت دستیابی و یادگیری این امر معنوی را نخواهد داشت. اما خوب است بدانید که تا همین لحظه حافظان بسیاری تنها با کمک‌گرفتن از روش‌های اصولی و درست در همین سن به این امر مهم دست پیدا کرده‌اند. در ادامه به بررسی راهکارهایی برای موفقیت حافظان قرآن در سن بالا می‌پردازیم.
دوبرابر ثواب بیشتر برای حفظ در سنین بالا
در روایت داریم که کسانی که قرآن را با سختی حفظ می‌کنند درحالی‌که توانایی کم و اندکی دارند دوبرابر اجر و پاداش دریافت می‌کنند. تنها همین یک روایت کافی است تا از میزان اهمیت حفظ قرآن در هر سن و سالی آگاه شویم. خداوند رحمان این مسیر را به زیبایی و به بهترین شکل ممکن برای همه آماده کرده است به‌طوری‌که حتی در پاسخ به سختی‌هایی که در رسیدن به این امر پرفضیلت متحمل می‌شوید نیز دوبرابر اجر و پاداش دریافت خواهید کرد.
هم‌زمان با بالارفتن سن انسان، نیازهای معنوی او نیز افزایش پیدا می‌کند. همنشینی با قرآن کریم همواره راهی برای پر کردن این خلأ معنوی و احساس نزدیکی به پروردگار بوده است. این موضوع که انسان در یک بازه سنی قدرت بیشتری در به‌خاطر سپاری و ثبت اطلاعات در ذهن را دارد کاملاً منطقی است؛ اما نکته مهم این جاست که آیا خارج از این زمان دیگر هیچ‌گونه فرصتی برای یادگیری و افزایش اطلاعات وجود ندارد؟ انسان تا زمانی که زنده است باید همواره در تلاش بوده و هر روز سعی کند تأثیرگذارتر از دیروز زندگی کند. منفعل بودن خود به‌راحتی باعث نابودی حافظه می‌شود. آیت‌الله خوئی از جمله عالمان بزرگی بودند که به جهت شوق و انگیزه همیشگی و بهره‌مندی از فضائل بی‌اندازه حفظ قرآن در سن 70 سالگی کار حفظ را آغاز کردند.
10+1 دلیل مهم که باعث بی‌انگیزگی حفظ در بزرگسالان می‌شود!
نگاه افراد درگذشته به علم‌آموزی افراد مسن نگاهی مضحک و دور از باور بود؛ اما خوشبختانه امروزه به لطف فضای مجازی و اینترنت باورهای بسیاری از مردم جامعه تغیر کرده است به‌نحوی‌که عموم افراد جامعه رشد و پیشرفت را در هر سن و سالی یک امر ممکن و قابل‌قبول می‌دانند. از طرفی وجود کلاس‌های آنلاین، مشاوره‌های تخصصی و برنامه‌های قرآنی متناسب با شرایط و سن‌وسال هر شخص باعث شده است تا حفظ قرآن برای افراد مسن هم دیگر مانند گذشته امر چندان سخت و پیچیده‌ای تلقی نشود. اما باز هم بااین‌وجود به‌طورکلی نمی‌توان کتمان کرد که در این سن چالش‌ها دیگر کاملاً تمام شده است. موارد زیر برخی از چالش‌ها و دلایلی هستند که باعث بی‌میلی برخی از کهن‌سالان به یادگیری حفظ قرآن شده است.
- نداشتن حوصله کافی برای شرکت و حضور در کلاس‌های حفظ خصوصاً کلاس‌های حضوری
- عدم حمایت و تشویق خانواده و اطرافیان
- احساس شکست به‌خاطر عمر ازدست‌رفته و عدم اعتقاد به لزوم حفظ در سنین بالا
- احساس خستگی و ناتوانی افراطی در هنگام ثبت اطلاعات در حافظه
- انگیزه بسیار کم و بی‌میلی نسبت به دریافت اطلاعات جدید و به چالش کشیدن ذهن
- کم‌بودن رقیب‌های هم‌سن‌وسال
- ناامیدی سریع به دلیل کند بودن روند حفظ نسبت به دیگران
- تأثیر منفی و سریع حرف‌ها و انرژی‌های منفی دیگران
- عدم فرهنگ‌سازی صحیح توسط رسانه برای یادگیری علوم مختلف در سنین بالا
- پذیرا نبودن برخی مراکز آموزشی از مشتاقان به حفظ در سنین بالا به دلیل نداشتن برنامه درست برای آن‌ها
- ترس از سرافکندگی و شکست در مقابل افراد کم‌سن‌وسال
ترفندهای افزایش عملکرد و تقویت حافظه در بزرگسالان
درگذشته زیاد می‌شنیدیم که می‌گفتند شطرنج و بازی‌های فکری را زیاد انجام دهید، ورزش کنید، جدول حل کنید و میزان مطالعه خود را افزایش دهید تا فراموشی نگیرد. همه موارد باعث تقویت و جنب‌وجوش حافظه می‌شوند و نمی‌گذارند تا سلول‌های فکری خیلی زود از کار بیفتند. حفظ قرآن خود از جمله فعالیت‌های معنوی است که کمک می‌کند ذهن احساس چابکی و سرزندگی داشته باشد و به‌مانند یک ورزش روی عملکرد مغز تأثیرگذار است. با این تفسیر حتی افرادی هم که در سنین بالا قرار دارند، می‌توانند بدون نگرانی از ایجاد اختلال در حافظه، آیات قرآن را در ذهن خود ثبت کنند. اما باید دقت کنید که گاهی ممکن است این موضوع در هر سن و سالی نتیجه‌ای معکوس داشته باشد و دلیل اصلی آن هم انتخاب روش‌های حفظی اشتباه و بدون شناخت احوالات حافظه‌ای است. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی باید موارد زیر را رعایت کنید:
- تعیین هدف متناسب با میزان توان (حتماً نیازی به حافظ کل شدن نیست و می‌توان تنها به حفظ بخشی از قرآن و یا حفظ سوره‌های پرفضیلت پرداخت)
- شناخت جنس و نقاط قوت و ضعف حافظه و رفع مشکلات جدی حافظه‌ای
- شناخت انواع حافظه (کوتاه‌مدت و بلندمدت) و نحوه ارسال آیات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت
- پیش مطالعه و آشنایی با معانی قرآن برای گرم‌شدن ذهن قبل از حفظ
- برنامه‌ریزی اصولی، تقسیم‌بندی قرآن به بخش‌های کوچک‌تر برای جلوگیری از فشار بر حافظه
- تکرار و مرور محفوظات و جلوگیری از انباشت بیش از حد محفوظات
- انتخاب روشی اصولی و آسان و متناسب با جنس حافظه
- حفظ در زمان و مکان مناسب و استفاده از تجربیات اساتید حفظ
سخن پایانی
انسان در هر مرحله از زندگی باید درحال‌رشد و تکاپو باشد. یک شخص بدون تحرک عملاً رابطه خود را با دنیای اطرافش قطع کرده است و این عمل شایسته زندگی یک فرد مسلمان نیست. حفظ قرآن در هر سن و سالی موجب رشد و تعالی انسان و ساختن بنای دنیا و آخرت او است. قرآن نعمت بزرگی است که همواره باعث پیوند عمیق بین انسان و پروردگار می‌شود. حفظ آیات الهی از ارکان و سبک زندگی پیامبر و ائمه اطهار بوده است و شایسته است که این مسیر در سبک زندگی اسلامی نیز اجرایی شود.
