روش حفظ قرآن در سه ماه + مزایا و معایب

چکیده

حفظ قرآن، هدف والا و ارزشمندی برای بسیاری از ما مسلمانان است. بااین‌‌حال مسیرهای متعددی برای رسیدن به این هدف وجود دارد. قرآن‌آموزان با روش‌های متفاوت و در بازه‌‌های زمانی مختلف، به حفظ قرآن می‌پردازند. در‌این‌‌بین مؤسسات قرآنی اندکی هستند که به افراد «برنامه حفظ قرآن در سه ماه» را پیشنهاد می‌‌دهند. از‌آنجایی‌که همهٔ ما تمایل داریم زود‌تر به اهدافمان برسیم، برنامه حفظ قرآن در سه ماه، پیشنهادی وسوسه‌انگیز به نظر می‌‌رسد. اما آیا اصلاً چنین کاری شدنی است؟ به‌‌عبارت‌‌دیگر آیا عبور از این میان‌‌بر امن است و ما را به مقصد نهایی می‌‌رساند؟ در این مقاله ضمن پاسخ به این سؤالات، روش حفظ قرآن در سه ماه و نتایج آن را باهم بررسی می‌‌کنیم. پس همراه ما باشید.

بررسی روش حفظ قرآن در سه ماه و نتایج آن

در حال حاضر، مؤسسات اندکی وجود دارند که ادعا می‌‌کنند، با استفاده از تکنیک‌های تقویت حافظه، می‌‌توان در عرض سه ماه حافظ کل قرآن شد. از جملهٔ تکنیک‌هایی که به آن اشاره می‌کنند، روش کدگذاری تصویری است. گفته می‌‌شود در این روش با استفاده از حافظه آهنگین، ریتمیک و تصویرسازی مطالب، حافظه قرآن‌‌آموزان را تقویت می‌‌کنند. با‌این‌‌حال چنین روش‌هایی، ادعاهایی اثبات نشده هستند و نتایج آنها بر روی عملکرد مغز و مؤثربودن یا نبودنشان مشخص نشده است. طبق برنامه حفظ قرآن در سه ماه، افراد می‌‌بایست در هر ماه ۱۰ جزء از قرآن کریم را حفظ کنند؛ یعنی حفظ روزانه تقریباً نیم جزء کامل از قرآن. این در حالی است که در مؤسسات معتبر و شناخته‌شدهٔ قرآنی، هر شخص به طور میانگین، روزانه ۲ الی ۴ صفحه از قرآن را حفظ می‌‌کند. همان‌طور که می‌‌بینید، مقدار حجم محفوظات در برنامه سه‌‌ماهه، فاصله بسیار زیادی با حجم محفوظات برنامه‌های استاندارد دارد که جای تردید و تعجب زیادی را ایجاد می‌‌کند.

6 آسیب جدی در استفاده از روش‌های حفظ کوتاه‌مدت

اگر منطقی و واقع‌گرایانه به این مسئله نگاه کنیم، حفظ روزانه نیم جزء از قرآن با استفاده از تکنیک‌های ادعا شده، برای بیشتر افراد، هدفی غیرممکن و دست‌‌نیافتنی است. حتی تلاش برای رسیدن به این هدف دست‌‌نیافتنی، مضر و آسیب‌‌زا است. برخی از این آسیب‌ها عبارتند از:

1. آسیب به حافظه: اکثر افراد، هوش و استعدادی متوسطی دارند. حافظهٔ هر فرد متوسط هم میزان ظرفیت و گنجایش مشخصی دارد. زمانی که افراد به مدت یک ماه، تلاش می‌کنند تا حجمی بیشتر از ظرفیت خود را وارد حافظه‌شان کنند، به حافظه ضربه وارد می‌‌شود. این ضربات به‌مرور زمان باعث ایجاد آسیب‌های جدی می‌شود.
2. کاهش انگیزه و اراده حفظ: در کنار آسیب‌‌های ذهنی، تحمل فشار ذهنی بیش از حد و غیر‌استاندارد، روحیه و انگیزه فرد را از بین می‌‌برد. به‌‌این‌‌ترتیب در کمتر از یک ماه، افراد دچار یاس و ناامیدی می‌‌شوند و نه‌‌تنها از ادامه مسیر دلسرد می‌‌شوند، بلکه ممکن برای همیشه حفظ قرآن را کنار بگذارند و دچار دل‌زدگی شوند. به همین دلیل است که می‌‌گویند: ” «دیر رسیدن، بهتر از هرگز نرسیدن است.» “
3. میزان ماندگاری کوتاه‌مدت: در نهایت اگر حافظان موفق شوند در مدت‌‌زمان کوتاه سه‌‌ماهه، حجم بالایی از حفظیات را به‌خاطر بسپارند، باید این نکته را هم به یاد داشته باشند که این حفظیات عمق کمی دارند و برای همیشه و به طور دائمی تثبیت نمی‌‌شوند. در نتیجه شاید برای مدت‌‌زمان اندکی بتوان آنها را به‌خاطر آورد؛ اما ماندگاری آنها بسیار کم است و خیلی زود فراموش می‌شوند و در نهایت تمام تلاش‌‌های فرد از بین می‌رود.
4. اختلال در امور عادی زندگی: برنامهٔ حفظ سه‌ماههٔ قرآن، برنامه‌ای بسیار فشرده است. کسانی که می‌خواهند از چنین برنامهٔ سنگینی برای حفظ قرآن استفاده کنند، دو انتخاب دارند: راه اول این است که سایر امور روزمره زندگی خود را کنار بگذارند و روی حفظیات خود متمرکز شوند. راه دوم این است که کارهای دیگر خود را در کنار حفظ قرآن ادامه دهند. هر دو این راه‌ها غلط است و توصیه نمی‌شود. زیرا به نحوی زندگی حافظ را مختل می‌کند.
   • در شیوهٔ نخست، قرآن‌آموز باید برای سه ماه از تحصیلات و کار خود مرخصی بگیرد. همچنین باتوجه‌به حجم بالای محفوظات، فرد می‌بایست از بسیاری از تفریحات و سرگرمی‌های روزانه خود دست بکشد. به‌این‌ترتیب به مدت ۳ ماه، باید به‌صورت انحصاری فقط روی حفظ قرآن تمرکز کند. چنین برنامه‌ای به‌شدت خسته‌کننده است و ذهن و روحیهٔ فرد را فرسوده می‌کند. راه دومی که باقی می‌ماند این است که فرد تصمیم بگیرد هم برنامه‎‌ی حفظ قرآن خود را پیش ببرد و هم سایر امور زندگی‌اش را ادامه دهد. این رویه هم مانند بلند کردن چند هندوانه با یک دست است. انجام هم‌زمان چند فعالیت ذهنی شدید، باعث مختل شدن تمام کارها می‌شود. در نتیجه فرد موفق به اتمام هیچ‌یک از کارها نمی‌شود.
5. کاهش کیفیت محفوظات: انتقال حفظیات از حافظهٔ کوتاه‌مدت به حافظهٔ بلندمدت، نیازمند زمان کافی است. هنگامی‌که وقت کافی برای تثبیت آیات حفظ شده اختصاص نمی‌دهیم، داشته‌های ذهنی خود را از دست خواهیم داد. باید به یاد داشته باشیم، به همان اندازه که حفظ آیات جدید اهمیت دارد، نگهداری از آیات قدیمی هم مهم است. برای درک بهتر این مسئله، ظرفی را در نظر بگیرید که می‌خواهیم آن را از آب پر کنیم. اگر ته ظرف، سوراخی بزرگ وجود داشته باشد که آب‌های وارد شده را خارج کند‌، آیا اصلاً قادر به پر کردن آب خواهیم بود؟ حفظیات ما نیز مانند آب‌هایی هستند که وارد ظرف حافظهٔ ما می‌شوند. سوراخ ذهن ما نیز، فراموشی است که در اثر عدم تثبیت آیات به وجود می‌آید. در حفظ سه‌ماههٔ قرآن، فرصتی برای تثبیت آیات وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر طرح حفظ قرآن در سه‌ماهه، دارای یک سوراخ بزرگ است که تمام زحمات و تلاش‌های فرد را از بین می‌برد و بی‌نتیجه می‌گذارد. حتی اگر در بهترین حالت فردی موفق به حفظ قرآن در سه ماه شود، حفظیات او از کیفیت بسیار کمی برخوردار خواهد بود و پس از مدت‌زمان خیلی کمی به فراموشی سپرده می‌شوند.
6. عدم درک مفاهیم: از دیگر معایب این گونه روش ها، عدم درک مفاهیم قرآنی است. زمانی که‌ می‌خواهیم قرآن را به‌صورت فشرده حفظ کنیم، فرصتی برای فهم پیام‌های قرآنی وجود ندارد. زیرا مفاهیم قرآنی چنان گسترده و عمیق هستند که برای درک آنها باید زمانی را اختصاص دهیم. از‌این‌رو، می‌توان گفت که حفظ سه‌ماهه، برنامهٔ کاربردی نیست. یعنی منجر به تولید سواد قرآنی نمی‌شود. این در حالی است که هدف اصلی از حفظ قرآن تدبر در آیات است. ما تنها با تأمل و فهم معانی آیات می‌توانیم از هدایت‌های الهی قرآن بهره‌مند شویم و پیام الهی را درک کنیم. گرچه حفظ آیات عربی قرآن برکات خود را دارد، اما قرآن کریم دریایی از نعمت، برکت و هدایت است. حافظ هوشیار کسی است که از تلاش خود بیشترین بهره را ببرد. در سوی دیگر، درک مفاهیم قرآنی به ما کمک می‌کند تا حفظ آسان‌تر و ماناتری داشته باشیم. هم‌اکنون در بیشتر روش‌های معتبر حفظ قرآن، از مفاهیم قرآنی برای افزایش کیفیت حفظ استفاده می‌شود. زمانی که ما معنای آیات را می‌خوانیم، از داستان و ماجرای پشت آن آیات آگاه می‌شویم. به‌این‌ترتیب فهم داستان آیات در تثبیت متون عربی آنها، کمک شایانی می‌کند. این در حالی است که در برنامهٔ سه‌‌ماههٔ حفظ، فرصتی برای استفاده از معانی آیات وجود ندارد. در اکثر مواقع، برنامه‌های سه‌ماهه از تکنیک‌هایی همچون «کدگذاری آیات» استفاده می‌کنند. این تکنیک‌ها نه‌تنها از معانی قرآنی استفاده نمی‌کنند، بلکه با مفهوم‌سازی‌های بی‌معنا، ذهن را از مفاهیم حقیقی قرآنی دور می‌کنند.

چرا برخی اصرار بر حفظ سه ماهه قرآن دارند؟

حال که معایب و آسیب‌های حفظ سه‌ماههٔ قرآن را بررسی کردیم، با این سؤال مواجه می‌شویم که اصلاً چرا برخی افراد سراغ حفظ سه‌ماهه می‌روند؟ این پرسش ما را به ریشهٔ داستان می‌برد. بیشتر افراد به دو دلیل می‌خواهند قرآن را سریع حفظ کنند:

• دسته اول کسانی‌اند که از حفظ قرآن، فقط دنبال جایگاه و شهرت اجتماعی آن هستند. این افراد می‌خواهند هرچه زودتر خود را حافظ قرآن معرفی کنند و از این طریق به دیگران فخرفروشی کنند. به طور معمول کسانی که با چنین قصدی قرآن حفظ می‌کنند، با نوعی جو زدگی دنبال روش‌هایی میان‌بر هستند تا سریع‌تر به نقطهٔ پایان برسند.
• گروه دوم هم کسانی هستند که اطلاعات کافی ندارند و از روی عدم آگاهی چنین برنامه‌های فشرده‌ای را برای حفظ قرآن انتخاب می‌کنند. این عده از سازوکار حافظه و ذهن اطلاع ندارند و نمی‌دانند که برای داشتن حفظ مانا و کاربردی، ضروری است که زمان کافی به آن اختصاص دهیم و با روش درست و اصولی آن، قرآن را حفظ کنیم. به همین علت توصیه می‌شود افرادی که تازه در مسیر حفظ قرآن قرار می‌گیرند، از یک استاد با‌تجربه کمک بگیرند؛ فردی که خود مسیر حفظ قرآن را با موفقیت طی کرده باشد و با روش‌های مختلف حفظ قرآن آشنا باشد.

نکته: نیت‌های نادرست و عدم آگاهی، دو دلیل اصلی برای حفظ سریع قرآن است. با‌توجه‌به آنها، حفظ سه‌ماهه قرآن نه‌تنها در عمل کار دشواری است، بلکه انجام آن توجیه منطقی و اخلاقی نیز ندارد.

بررسی روش تثبیت ۳ماهه محفوظات برای شرکت در مسابقات

با وجود ضررها و آسیب‌های برنامه‌‌های حفظ سه‌ماهه که پیش‌تر آنها را بررسی کردیم، برنامه‌‌های سه‌‌ماههٔ دیگری هم وجود دارند که حافظان از آنها برای آمادگی در رقابت‌‌های حفظ قرآن استفاده می‌‌کنند. این برنامه‌‌ها شامل برنامه‌‌هایی برای مرور محفوظات گذشته می‌شود و به‌هیچ‌عنوان در آنها خبری از حفظ فشرده آیات جدید نیست.

برنامه سه‌‌ماهه حفظ قرآن، بر اساس نوع رقابت و مقدار محفوظاتی که از آنها آزمون گرفته می‌‌شود، متفاوت است. به‌‌عنوان‌‌مثال، حافظانی که در رقابت‌های حفظ ۱۰ جزء شرکت می‌‌کنند، بهتر است در ماه اول، روزانه یک جزء را با تسلط کامل مرور کنند. به‌‌این‌‌ترتیب می‌‌توانند در عرض یک ماه، ۱۰ جزء را سه بار مرور کنند. در ماه دوم، میزان مرورها به روزانه دو جزء افزایش می‌‌یابد. در نتیجه در ماه دوم، می‌‌توانند شش بار ۱۰ جزء را مرور کنند. اما در ماه آخر حجم مرور به روزی چهار جزء می‌‌رسد و در پایان ماه سوم، حافظان ۱۲ بار محفوظات خود را مرور و تمرین می‌‌کنند. به‌‌این‌‌ترتیب با نزدیک‌‌شدن به مسابقات، آمادگی و تسلط کامل را به دست می‌‌آورند.

 3 گام مهم جهت انتخاب بهترین روش برای حفظ قرآن

اکنون که دریافتیم نمی‌توانیم در سه ماه، حفظ قرآنی اصولی و با‌کیفیت داشته باشیم، پس چقدر زمان برای حفظ قرآن لازم است؟ با چه روشی در کمترین زمان، حفظ قرآنی مانا تشکیل می‌شود؟ روش صحیح حفظ را می‌توان در سه مرحله خلاصه کرد:

کمک‌گرفتن از استاد حفظ

اولین مرحلهٔ مسیر صحیح حفظ این است که خود‌درمانی نکنیم. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، یکی از دلایلی که افراد سراغ برنامه‌های نادرست حفظ همچون حفظ سه‌‌ماههٔ قرآن می‌روند، عدم آگاهی آنان است. به همین علت توصیه می‌شود که برای حفظ قرآن، در یک کلاس معتبر حفظ ثبت‌نام کنیم و تحت نظارت یک استاد حرفه‌ای حفظ را شروع کنیم. اگر چنین امکانی وجود ندارد، باید حداقل پیش از آغاز حفظ قرآن از یک فرد باتجربه مشورت بگیریم.

حفظ قرآن مانند سفر به مقصدی ناشناخته و جدید است. بدون راهنمای سفر، نمی‌توانیم سفری راحت و ایمن را تجربه کنیم. استاد حفظ ما و تجربیات ایشان، راهنمای مسیر ما هستند و نقش پررنگی در موفقیت ما دارند. به‌این‌ترتیب اولین مرحله‌ برای داشتن حفظ قرآنی صحیح و اصولی، مراجعه به کلاس‌های معتبر حفظ قرآن و بهره‌وری از تجربیات اساتید معتبر و موفق است.

شناخت توانمندی‌های فردی

مرحلهٔ دوم، شناخت توانمندی‌های خود است. حال که راهنمای سفر خود را انتخاب کردیم، باید ببینیم که اصلاً کجا هستیم. توانمندی‌های ذهنی و جنس حافظهٔ ما چگونه است؟ از‌آنجایی‌که هر فردی قدرت ذهنی، سبک زندگی و برنامهٔ روزانهٔ متفاوتی دارد، نمی‌توان به همه یک برنامهٔ مشخص را تجویز کرد. ممکن است فردی در دو سال حافظ قرآن شود و دیگری در یک سال قرآن را حفظ کند. به همین علت، برنامهٔ حفظ سه‌ماهه، مانند تجویز دارویی یکسان به عموم افراد است.

برای شناخت توانمندی‌های خود، الزامی است که به استاد حفظ خود مراجعه کنیم ایشان با آگاهی از استعداد حافظهٔ ما و درک مسیر درست، برنامه‌ای مناسب برای ما طراحی می‌کنند تا در کمترین زمان، بهترین نتیجه را بگیریم. به‌این‌ترتیب مرحله دوم داشتن حفظی اصولی، شناخت خود و طراحی نقشه‌ای اختصاصی است.

به‌کارگیری تکنیک‌های صحیح

حال که می‌دانیم کجا هستیم و نقشه راه را هم در دست داریم، با سؤالی دیگر روبه‌رو می‌شویم: آن سؤال این است که با چه وسیله‌ای خود را به مقصد برسانیم؟ وسیلهٔ نقلیهٔ ما، تکنیک‌ها و شیوه‌هایی است که به کمک آنها آیات قرآن را حفظ می‌کنیم. هم اکنون تکنیک‌های بسیاری وجود دارند که ما را به مقصد حفظ قرآن می‌رسانند.

البته ناگفته نماند که شیوه‌های مختلفی نیز هستند که ما را به مقصد نمی‌رسانند و به بیراهه ختم می‌شوند. یکی از این شیوه‌های نادرست، همین حفظ قرآن در سه ماه است که با ذکر دلایلی منطقی، معایب آن را بررسی کردیم. اما چه تکنیک و شیوه‌ای ما را در کم‌ترین زمان و با بیشترین کیفیت و آسودگی به مقصد می‌رساند؟

شیوهٔ صحیح حفظ، روشی است که در آن ابعاد مختلف حافظهٔ انسان در نظر گرفته شود؛ حافظهٔ انسان، بخش‌های مختلفی دارد. زمانی که از همهٔ این بخش استفاده کنیم، حفظی چند‌بعدی رخ می‌دهد که مانایی و کیفیت بالایی دارد. علاوه بر این، حفظ اصولی باید راحت و لذت‌بخش باشد و باعث انس بیشتر ما با مفاهیم قرآنی شود.

یکی از شیوه‌ها معتبر حفظ قرآن «حفظ تصویری» است. در این روش از تکنیک‌های علمی استفاده می‌شود که فرایند حفظ را تسریع و آسان می‌کند. حفظ تصویری، شیوه‌ای اثبات شده است که هم‌اکنون توسط اساتید معتبر کشور تدریس می‌شود. در این روش، حافظهٔ تصویری به‌عنوان قوی‌ترین حافظهٔ انسان، بنیان اصلی حفظ را تشکیل می‌دهد. سپس دو حافظهٔ آوایی و مفهومی همچون ستون‌های حمایت‌کننده، حفظیات را تقویت و پشتیبانی می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با این روش شما می‌توانید مقالهٔ جامع «حفظ سه‌بعدی قرآن کریم» را مطالعه کنید.

کلام آخر

یکی از دلایل موفقیت افراد پیشتاز، انتخاب مسیر درست است. برای موفقیت در حفظ قرآن کریم، می‌‌بایست برای این هدف، وقت کافی اختصاص دهیم. برنامه حفظ قرآن در سه ماه، شاید برای افراد انگشت‌شماری از نخبگان مؤثر باشد، اما برای اکثر افراد نتیجه‌‌ای جز دلسردی و آسیب‌های ذهنی ندارد. از سوی دیگر برنامه‌‌های سه‌‌ماههٔ دیگری هم وجود دارد که حافظان حرفه‌‌ای از آنها برای آمادگی و مرور محفوظات خود استفاده می‌کنند. این برنامه‌‌ها نه‌‌تنها مضر نیستند؛ بلکه باعث آمادگی و تسلط حافظان می‌‌شوند. امیدواریم این مقاله پاسخگوی سؤالات و شبهات شما بوده باشد. از همراهی گرمتان سپاسگزاریم.