چکیده
مسیر حفظ قرآن مانند هر مسیر دیگری، موانع و چالش‌هایی دارد. وجود چنین موانعی در راه حفظ قرآن کاملاً طبیعی است. چیزی که اهمیت دارد این است که در مواجه با چالش‌ها متوقف نشویم و دنبال راه‌حل‌های منطقی و اصولی بگردیم. از جمله چالش‌های حافظان، رهایی از اهمال‌کاری و افکار منفی در حفظ قرآن است.
ممکن است برخی از حافظان قرآن در لحظاتی از فرایند حفظ آیات، شور و اشتیاق اولیهٔ خود را از دست بدهند و برای مدتی برنامه‌ریزی خود را به تعویق بیندازند. به دنبال آن، افکار و احساسات منفی وجودشان را احاطه می‌کند و درنهایت دچار افسردگی و ناامیدی می‌شوند. ازاینرو، در این مقاله کاربردی می‌خواهیم روش‌های رهایی از اهمال‌کاری و افکار منفی در حفظ قرآن را بررسی کنیم. باشد که هنگام رویارویی با این موانع، به‌سلامت آنها را پشت سر بگذاریم و به هدف والای خود، یعنی حفظ قرآن کریم برسیم. پس تا انتهای این مقاله ویژه با ما همراه شوید.
نگاهی کلی به چیستی اهمال‌کاری و عواقب آن در حفظ قرآن
احتمالاً شما هم برنامه‌ریزی خود را بررسی می‌کنید و می‌بینید که تا پنج دقیقه دیگر باید شروع به حفظ صفحات مشخصی از قرآن کنید. اما نگاهی به تلفن همراه خود می‌اندازید و متوجه پیغام دوستانتان می‌شوید و مکالمه‌ای جذاب را آغاز می‌کنید. یک ساعت بعد یادتان می‌آید که از زمان حفظ گذشته است. اما دلتان می‌خواهد سریال مورد‌علاقه‌تان را ببینید. بعد از آن هم کمی به موسیقی گوش می‌دهید، با مادرتان صحبت می‌کنید، غذا می‌خورید، بیرون می‌روید و… که ناگهان متوجه می‌شوید ساعت ۱۲ شب است و زمانی برای حفظ آیات تعیین‌شده امروز باقی نمانده است. اگر داستان بالا برایتان آشنا است، شما وارد چرخهٔ اهمال‌کاری شده‌اید!
اهمال‌کاری، به حفظ قرآن آسیب شدیدی می‌زند؛ زیرا به تعویق‌انداختن برنامه‌ریزی‌هایمان نه‌تنها ما را از اهدافمان دور می‌کند، بلکه حفظیات و حافظهٔ ما را دچار اختلال می‌کند. به‌این‌ترتیب، اهمال‌کاری مانع مهمی برای حافظان است و باید جدی گرفته شود.
۵دلیل اهمال‌کاری و راه‌های درمان آنها
خوب است به یاد داشته باشیم که اهمال‌کاری در دوره‌هایی از زمان برای همه پیش می‌آید و اتفاقی طبیعی است. مهم این است که ما با ریشه‌یابی درست اهمال‌کاری، اقدام به درمان آن کنیم. در ادامه ۵ دلیل اهمال‌کاری و راه‌های درمان آن را باهم بررسی می‌کنیم.
1.راه‌های مقابله با ترس از شکست در حفظ قرآن
بسیاری از ما، بازی را شروع نمی‌کنیم چون می‌ترسیم در آن موفق نشویم و ببازیم. فرصت‌ها و زمان‌های بسیاری را از دست می‌دهیم؛ اما حاضر نیستیم قدمی برداریم. در حقیقت ترس از شکست، یکی از رایج‌ترین دلایل اهمال‌کاری در حفظ قرآن است. زمانی که حافظان تازه‌کار با حجم زیاد قرآن مواجه می‌شوند، ممکن است در موفقیت خود دچار تردید شوند و از ابتدای کار خود، روی شکست خود تمرکز می‌کنند. به‌این‌ترتیب برنامه حفظ خود را مدام به تعویق می‌اندازند و این‌طور از شکست خود جلوگیری می‌کنند.
ترس از شکست، به طور معمول از تجربیات تلخ انسان در‌گذشته نشئت می‌گیرد. به همین دلیل بیایید به گذشته خود برگردیم. آیا والدینی سخت‌گیر و کمال‌گرا داشته‌ایم که بیش از حد از ما حمایت کرده‌اند و به ما اجازه شکست‌خوردن نداده‌اند؟ یا شاید در مقطعی از زمان شکست یا اشتباه بزرگی را تجربه کرده‌ایم و هنوز خود را نبخشیده‌ایم؟ خوب فکر کنید و دلیل این ترس را در خاطرات خود بیابید. نکات زیر از دیگر راهکارهای درمان ترس از شکست است:
- آموزش ببینید؛ تکنیک‌های درست حفظ قرآن را یاد بگیرید.
- برای بدترین وضعیت آماده باشید؛ انتظار داشته باشید که شکست بخورید و این ناکامی‌ها را به‌عنوان پله‌های موفقیت خود بپذیرید.
- از اشتباهات گذشته خود درس بگیرید؛ در دل هر اشتباهی، درسی طلایی نهفته است که باید قدردان آن بود.
- مثبت‌اندیشی را تمرین کنید؛ موفقیت‌های کوچک و بزرگ خود را ثبت کنید و شکرگزار فرصت‌ها و نعمات زندگی خود باشید.
- نتایج را کنترل نکنید؛ تحقیقات سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد، ترس از شکست ناشی از تمایل انسان به کنترل نتایج است.
2.کمال‌گرایی، عامل مهم و مخرب ایجاد اهمال‌کاری
دلیل دوم اهمال‌کاری، «کمال‌گرایی» است. کمال‌گرایی، احساسی مخرب است که ریشه در دوران کودکی و نوع تربیت خانوادگی ما دارد. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، تمایل شدیدی به انجام کاملاً درست کارها دارند؛ کاری که در عمل بسیار دشوار و گاهی غیر‌ممکن است. ازاینرو کمال‌گرایی عامل شکست بسیاری از افراد و از جمله حافظان قرآن است؛ زیرا افراد کمال‌گرا هنگام انجام کارها، انرژی زیادی از دست می‌دهند و در عوض احساس رضایت کمی به دست می‌آورند. ازاینرو کمال‌گرایی همواره با حالاتی چون افسردگی و اضطراب همراه می‌شود.
حافظانی که به علت کمال‌گرایی، دچار اهمال‌کاری می‌شوند، باید در قدم اول این ویژگی را به‌عنوان یک مانع بپذیرند. سپس به خود اجازه ناقص بودن بدهند؛ درست است که تلاش برای دستیابی به بهترین نتیجه مهم است؛ اما باید به یاد داشت که تسلط کامل بر حفظیات قرآن، به‌تدریج و در اثر تمرینات مداوم به دست می‌آید. در واقع ما می‌بایست «کمال‌گرایی» را جایگزین کمال‌گرایی کنیم و همین حالا حفظ قرآن را شروع کنیم. در ادامه چند راهکار برای درمان کمال‌گرایی را قرار داده‌ایم:
- گفتگوی درونی خود را تغییر دهید؛ صدای منتقد ذهنی خود را کم کنید و نتیجهٔ خوب و نه عالی لذت ببرید.
- نتیجه و میزان زحمت خود را سبک‌سنگین کنید؛ شاید فکر کنید کمال‌گرایی بهره‌وری شما افزایش می‌دهد. اما به چه قیمتی؟!
- از کمال‌گرایی خود آگاه شوید؛ زمانی که در اثر این حس دچار اهمال‌کاری در حفظ قرآن می‌شوید، دلیل این کار را به خودتان یادآوری کنید. تشخیص احساس کمال‌گرایی، خود راهی برای درمان آن است.
- مثبت فکر کنید؛ به‌جای دیدن نواقص کار، دنبال نقاط قوت و مثبت باشید.
3.نکات مهم در انتخاب وقت مناسب برای حفظ
اگر شما هم نمی‌توانید طبق برنامهٔ خود صبح زود بیدار شوید و قرآن حفظ کنید، شاید بهتر است بیدار نشوید و بخوابید! بسیاری از ما هرچقدر تلاش می‌کنیم، نمی‌توانیم صبح زود بیدار شویم و به‌‌اشتباه فکر می‌کنیم تنبل یا اهمال‌کار هستیم. در‌حالی‌که وضعیت فیزیکی ما به‌گونه‌ای است که صبح‌ها عملکرد خوبی ندارد و در عوض شب‌ها تمرکز و انرژی بیشتری داریم. در چنین مواقعی بهتر است برنامه‌ریزی خود را تغییر دهیم و حفظ قرآن را زمانی انجام دهیم که در بالاترین سطح انرژی خود قرار داریم.
اگر می‌خواهیم که در حفظ قرآن موفق شویم، می‌بایست قرآن را در «ساعت طلایی» آن حفظ کنیم. ساعت طلایی، زمانی از روز است که از بهترین وضعیت جسمانی و ذهنی برخورداریم. برای کشف ساعت طلایی مخصوص خود، حتماً مقالهٔ کاربردی «چگونگی کشف زمان طلایی در حفظ قرآن و اهمیت آن» را مطالعه کنید. در ادامه، نکات مهمی برای انتخاب زمان درست انجام کارها را قرار داده‌ایم:
- مهارت مدیریت زمان را یاد بگیرید؛ با برنامه‌ریزی اصولی از هدر‌رفتن زمان خود جلوگیری کنید.
- کارهای خود را اولویت‌بندی کنید و بهترین زمان را به مهم‌ترین کار خود اختصاص دهید.
- قبل از انجام کارهای مهمی همچون حفظ قرآن، آمادگی بگیرید. بهتر است بین حفظ قرآن و فعالیت‌های ذهنی و جسمی شدید فاصله بگذارید.
- در انتخاب وقت مناسب، حالات روحی خود را در ساعات مختلف روز در نظر بگیرید.
4.رهایی از افکار منفی، عامل مؤثر در حفظ باکیفیت
یکی از مهم‌ترین عوامل اهمال‌کاری در حفظ قرآن، افکار منفی است. احساس ناامیدی، درماندگی و کمبود انرژی می‌تواند شروع و حتی اتمام ساده‌ترین کارها را دشوار کند. عوامل مختلفی باعث بروز این افکار منفی در ذهن ما می‌شوند. عواملی همچون عزت‌نفس پایین، خستگی، افسردگی، تجربیات گذشته، اضطراب زمان حال و… از جمله علل ایجاد افکار منفی هستند. زمانی که ذهن ما پر از شک، تردید، اضطراب و اندوه است، هیچ‌گاه نمی‌توانیم در انجام کارها، به‌خصوص کارهای ذهنی همچون حفظ قرآن موفق شویم. احساسات منفی، ما را ترغیب به اهمال‌کاری می‌کنند و دیگر انرژی کافی برای انجام برنامه‌ریزی‌های خود را نداریم.
هنگامی که سیلی از افکار منفی به ما هجوم می‌آورد، باید دست‌به‌کار شویم و این احساست منفی را تخلیه کنیم. نباید اجازه دهیم این افکار بر ما غلبه کند. به‌عنوان‌مثال اگر در مواجه با حجم حفظیات خود دچار ناامیدی شدیم، بهتر است که به خود یادآوری کنیم که این احساسات طبیعی هستند و برای همه پیش می‌آیند. برای موفقیت در مسیر حفظ قرآن، می‌بایست یاد بگیریم این افکار را کنترل کنیم. در ادامه روش‌هایی را به شما معرفی می‌کنیم که به کمک آنها می‌توانید اهمال‌کاری و افکار منفی در حفظ قرآن را از بین ببرید:
- افکار منفی را به روی کاغذ تخلیه کنید؛ تمام احوالات ناراحت‌کننده را روی دفترچه یادداشتی بنویسید تا ذهنتان خالی شود.
- پرداختن به این افکار را به زمان دیگری موکول کنید؛ به‌جای سرکوب‌کردن یا نادیده‌گرفتن احساسات منفی خود، زمانی دیگر را برای آنها اختصاص دهید.
- حواستان را پرت کنید؛ وقتی پر از افکار منفی هستید، خود را برای مدتی سرگرم کاری لذت‌بخش کنید تا افکار قبل را فراموش کنید.
- واقعیت را بپذیرید؛ افکار منفی‌تان چقدر با واقعیت تناسب دارند؟ اگر این احساسات ریشه در واقعیت دارند، آنها بپذیرید و اگر واقعی نیستند به آنها اهمیت ندهید و لحظهٔ حال را دریابید.
- سپاس‌گزار باشید؛ با شکرگزاری و حسن‌جویی از دنیای اطراف خود، به دنبال نقاط مثبت زندگی بگردید.
5.تأثیر مستقیم انتخاب روش مناسب در پیشگیری از اهمال‌کاری
آخرین دلیل اهمال‌کاری، انتخاب روش‌های غلط برای حفظ قرآن است. گاهی افراد در حفظ قرآن از شیوه‌های غیراصولی استفاده می‌کنند. روش‌های نامناسبی که حافظان را با حجم فشرده‌ای از حفظیات رو‌به‌رو می‌کنند و در نهایت فشار بیش از حدی به حافظه وارد می‌شود. این فشارهای ذهنی، عمل لذت‌بخش حفظ قرآن را به توفیقی اجباری و طاقت‌فرسا تبدیل می‌کند. به همین علت حافظان دست به اهمال‌کاری می‌زنند و علاقهٔ خود به حفظ قرآن را از دست می‌دهند.
علاوه بر این، به‌کارگیری روش‌های غلط، شکست‌های پیاپی را به دنبال دارد. در نتیجهٔ این عدم موفقیت، حافظ اعتماد‌به‌نفس و روحیهٔ خود را از دست می‌دهد. همچنین ممکن است حافظهٔ افراد دچار آسیب و ضربه شود. در این صورت مغز آسیب می‌بیند و عملکرد حافظ افت می‌کند. درنهایت فرد دچار ناامیدی، خستگی و اهمال‌کاری می‌شود. برای رهایی از این مشکلات و انتخاب روش درست حفظ قرآن، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- تحقیق کنید و روش حافظان موفق کشور را بررسی کنید.
- از شیوه‌ای برای حفظ قرآن استفاده کنید که واقع‌گرایانه، مؤثر و لذت‌بخش باشد.
- بهترین روش‌های حفظ قرآن، روش‌هایی است که در آن هر سه بعد حافظه (تصویری، آوایی، مفهومی) استفاده شود. مانند روش «حفظ تصویری قرآن»
- با کمک مؤسسات و اساتید معتبر حفظ، برنامه‌ای اصولی و صحیح داشته باشید تا در زمانی استاندارد، حفظی آسان و مانا را تجربه کنید.
نکته مهم: اگر دچار اختلالات روحی و روانی یا بیماری‌های حافظه‌ای هستید، توصیه می‌کنیم پیش از شروع حفظ قرآن به پزشک خود مراجعه کنید. با اینکه حفظ قرآن عبادتی دلنشین و پربرکت است، اما برای افراد ذکرشده، کاری سخت و دشوار محسوب می‌شود. به همین علت با مشورت دکتر اقدام به حفظ قرآن کنید.
کلام آخر
در این مقاله، راهکارهایی برای رهایی از اهمال‌کاری و افکار منفی در حفظ قرآن را بررسی کردیم. دریافتیم که اهمال‌کاری در حفظ قرآن، پیشامدی طبیعی است که همه حافظان در مقطعی از زمان با آن مواجه می‌شوند. مسئله‌ای که اهمیت دارد این است که ریشه اهمال‌کاری و افکاری منفی در حفظ قرآن را بیابیم و آنها را رفع کنیم. باید این حقیقت را بپذیریم که رهایی از اهمال‌کاری و افکار منفی در حفظ قرآن، یکی از چالش‌های مسیر است که می‌توان از آن عبور کرد؛ بنابراین می‌بایست به خود حق بدهیم و با خونسردی و مشورت از افراد باتجربه، این چالش را پشت سر بگذاریم.
