آیا برای حفظ قرآن نیاز به یادگیری زبان عربی داریم؟

چکیده

بسیاری از علاقه‌مندان به حفظ قرآن در آغاز مسیر حفظ، با این پرسش مواجه می‌­شوند که: «آیا برای حفظ قرآن نیاز به یادگیری زبان عربی داریم؟» برخی از آنها هم‌­زمان با حفظ قرآن شروع به یادگیری زبان عربی می­‌کنند و برخی به علت عدم یادگیری زبان عربی فکر می‌کنند که نمی‌توانند حافظ قرآن شوند. از‌این‌رو در این مقاله می­‌خواهیم مزایا و معایب یادگیری زبان عربی برای حفظ قرآن را بررسی کنیم. سپس با ارزیابی این نتایج دریابیم که آیا واقعاً برای حفظ قرآن نیاز به یادگیری زبان عربی داریم؟ به‌عبارت‌دیگر آیا آموختن زبان قرآن در حفظیات ما مؤثر است یا خیر؟

چرا یادگیری زبان عربی اهمیت دارد؟

زبان عربی، یکی از زبان­‌های زنده دنیا است و هم اکنون نیم میلیارد انسان به زبان عربی سخن می‌گویند. این زبان به گفته سازمان ملل متحد یکی از 6 زبان رسمی دنیا است. اما شاید مهم‌­ترین دلیل ما مسلمانان برای یادگیری عربی این است که زبان اسلام است و کتاب مقدس قرآن که معجزه آخرین پیامبر خداوند است به زبان عربی نازل شده است.

با ورود اسلام به دیگر سرزمین­‌ها، زبان عربی سوار بر پیام اسلام به کشورهای دیگر صادر شد. در حال حاضر این زبان با زبان مادری ما، یعنی فارسی، تا حد زیادی ادغام شده است و ما در گفتار و نوشتار روزانه خود از تعداد زیادی لغات عربی استفاده می­‌کنیم. فارغ از تمام انتقاداتی که به این مسئله وارد می­‌شود، نزدیکی زبان فارسی و عربی به ما کمک کرده است تا درک بهتری از قرآن و عقاید اسلامی داشته باشیم.

نفوذ زبان عربی در کشورهای اسلامی نه‌تنها موجب فهم بهتر معارف اسلامی می‌­شود؛ بلکه جهان اسلام را به هم نزدیک کرده و عامل وحدت ملت­‌های مسلمانان گردیده­ است. اقوام مختلف با کمک زبان واحد عربی، بهتر و بیشتر یکدیگر را می­‌فهمند. علاوه­ بر این، پویایی و گستردگی زبان عربی باعث گسترش اسلام  و قرآن هم شده است.

زبان عربی نه‌تنها زبان قرآن و اسلام است، بلکه زبان بزرگان اسلام نیز است. این زبانی است که در قدم اول، پیامبر ما حضرت محمد (ص) با آن سخن می­‌گفتند و به کمک آن تعابیر قرآنی را تفسیر می‌نمودند. همچنین تمام امامان معصوم ما با زبان عربی مردم را هدایت می­‌کردند. به همین علت تمام احادیث و روایاتی که در شکل­‌گیری هویت اسلامی نقش مهمی دارند، به زبان عربی است. از‌این‌رو یادگیری این زبان ما را به تمام دانش و خرد اسلامی متصل می­‌کند.

حال که با‌اهمیت زبان عربی آشنا شدیم، ممکن است از خود بپرسیم که آیا برای حفظ قرآن به یادگیری زبان عربی نیاز داریم؟ به‌عبارت‌دیگر نقش زبان عربی در حفظ قرآن چیست و یادگیری این زبان چه کمکی در حفظیات ما می‌­کند؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش ابتدا مزایا و سپس معایب این موضوع را می‌سنجیم. سپس با در‌‌نظر‌‌گرفتن نکات ذکر شده، می‌­توانیم به درک درستی از اهمیت زبان عربی در حفظ قرآن برسیم.

فواید و مزیت های یادگیری زبان عربی در حفظ قرآن

اولین فایده یادگیری زبان عربی در حفظ قرآن، فهم بهتر معانی آیات است. زمانی که آیات قرآن را حفظ می­‌کنیم، درواقع در حال یادگیری مطالبی خارج از زبان مادری خود هستیم. روشن است که هدف هر مطلبی رساندن یک پیغام و معنایی است. اگر ما صرفاً مطالبی را حفظ کنیم؛ اما معنای آن را ندانیم، حفظ قرآن کاری عبث به نظر می­‌رسد. به همین دلیل الزامی است که حافظان قرآن با درک معنای آیات، به حفظ قرآن بپردازند.

از‌این‌رو بیشتر حافظان قرآن، برای درک مطلب و انس با قرآن به ترجمه آیات روی می­‌آورند و با کمک ترجمه، معانی قرآن را درک می­‌کنند. واضح است که اگر حافظان زبان عربی را بیاموزند، دیگر نیاز به یادگیری ترجمه آیات ندارند و کار آنها بسیار آسان‌تر می­‌شود. به‌این‌ترتیب هر حافظ با یکبار خواندن آیات متوجه معانی آن می­‌شود.

علاوه بر این حافظان قرآن هنگام مرور و تمرین حفظیات خود، می‌­توانند با پشتوانه مهارت زبانی خود، حفظ ماناتری داشته باشند. زیرا این افراد با آگاهی از معنای آیات، مشکلی در یادآوری معانی ندارند. در نتیجه مفاهیم آیات، در یادآوری خود آیات به آنها کمک می­‌کند.

دومین فایده دانستن زبان عربی برای حفظ قرآن، آگاهی از قواعد دستور عربی است. زبان عربی قواعد دستوری پیچیده­ای دارد که نسبت به زبان فارسی بسیار متفاوت است. هنگامی که با نحوه جمله‌سازی، ترتیب کلمات و دیگر قواعد عربی آشنا می­‌شویم، می­‌توانیم به‌راحتی ساختار جملات را درک کنیم. فهم ساختمان جملات عربی به ما کمک می­‌کند، آیات را سریع­‌تر حفظ کنیم. زیرا در این صورت ما دستور‌العمل ساخت هر جمله را می‌­دانیم و فقط با کمی راهنمایی می­‌توانیم آیات را در ذهن خود سرهم کنیم.

به‌عنوان‌مثال هنگامی که با آیاتی مواجه می‌­شویم که خطاب به مردان نازل شده است، به‌خوبی می‌توانیم تشخیص بدهیم افعال و کلمات به شکل مذکر می‌­آیند. به‌این‌ترتیب آگاهی از قواعد عربی خطاهای ما را کاهش می­‌دهد و باعث می‌­شود مطالب را راحت‌­تر به‌خاطر بسپاریم.

معایب و ضررهای یادگیری زبان عربی در حفظ قرآن

اکنون با مزایای یادگیری زبان عربی در حفظ قرآن آشنا شدیم. اما پیش از آن که به سراغ کلاس زبان عربی برویم باید معایب این مسئله را نیز در نظر بگیریم. زیرا یادگیری زبان عربی باهدف حفظ قرآن، چالش‌ها و معایبی هم دارد.

• قواعد سخت عربی: اولین چالش یادگیری زبان عربی، پیچیدگی آن است. با اینکه بسیاری از کلمات عربی وارد زبان فارسی شده‌اند، اما یادگیری آن همچنان دشوار است. عربی قواعد بسیار گسترده و پیچیده‌ای دارد که یادگیری و تسلط بر تمام آنها برای بسیاری از افراد سخت است.
• فشار زیاد به حافظه: دومین عیب آموختن زبان عربی در کنار حفظ قرآن، فشار زیادی است که به ذهن حافظ وارد می‌کند. حفظ قرآن فعالیت ذهنی سنگینی است و نیاز به‌صرف انرژی بالایی دارد. حافظان قرآن می‌بایست حافظه و تمرکز خود را به طور کامل صرف حفظیات خود کنند. از طرف دیگر یادگیری عربی به‌عنوان یک‌زبان خارجی، خود فعالیتی سنگین‌تر از حفظ قرآن محسوب می‌شود. به همین علت یادگیری هم‌زمان این دو مهارت، فشار زیادی به ذهن حافظ وارد می‌کند و حتی ممکن است موجب شکست و دلسردی فرد شود.
• اتلاف وقت حافظ: سومین چالشی که یادگیری زبان عربی به همراه دارد این است که آموختن این زبان مانند هر زبان دیگری، نیاز به زمان زیادی دارد. از‌این‌رو، نیاز است تا افراد ماه‌ها به کلاس‌های آموزشی بروند و تمرین کنند تا بالاخره به این زبان مسلط شوند. البته صرف زمان انرژی برای یادگیری یک‌زبان، طبیعی است. اما اگر مقصود از فراگیری عربی، عملکرد بهتر در حفظ قرآن باشد، این کار تنها باعث طولانی‌تر شدن فرایند یادگیری ما می‌شود. در نتیجه، چند سال از هدف نهایی خود دور می‌شویم و این روند طولانی، در دراز‌مدت باعث فرسودگی ذهنی و روحی می‌شود.
• اضافه‌کاری در حفظ قرآن: در نهایت آخرین عیب یادگیری زبان عربی این است که ما برای حفظ قرآن اصلاً نیاز به یادگیری کامل زبان عربی نداریم. چون بسیاری از قواعد پیچیده و کلمات دشوار زبان عربی، در حفظیات ما کاربردی ندارند؛ بنابراین یادگیری کل زبان عربی، نوعی اضافه‌‌کاری محسوب می‌شود.

ارزیابی اهمیت زبان عربی در میزان موفقیت حفظ قرآن

اکنون تأثیرات مثبت و منفی یادگیری عربی در حفظ قرآن را بررسی کردیم. حال با ارزیابی آنها، می‌توانیم به‌‌خوبی به این سؤال پاسخ دهیم که: «آیا برای حفظ قرآن نیاز به یادگیری زبان عربی داریم یا خیر؟»

ما با بررسی معایب آموختن عربی دریافتیم، یادگیری این زبان پیچیده، فشار ذهنی زیادی به حافظ قرآن وارد کرده و زمان حفظ را طولانی‌تر می‌کند. همچنین ما به بسیاری از آموخته‌های خود از زبان عربی نیازی نخواهیم داشت و به‌این‌ترتیب دانسته‌های ما خیلی کاربردی نخواهند بود.

حال ممکن است برای برخی این پرسش ایجاد شود که: «آیا بهتر نیست برای حفظ بهتر قرآن کریم، بخش کاربردی زبان عربی را بیاموزیم؟» پاسخ این است که این روش، بهترین کاری است می‌توان انجام داد و حافظان حرفه‌‌ای هم به همین روش عمل می‌کنند.

البته خبر خوب برای علاقه‌مندان به حفظ قرآن این است که برای رسیدن به این سطح از مهارت زبان عربی، نیازی به کلاس‌ها و آموزش‌های جداگانه نیست. اگر شما روش درستی برای حفظ قرآن انتخاب کنید، به‌مرور‌زمان، به فهم مناسبی از زبان عربی می‌رسید. به‌‌عنوان‌مثال در روش یادگیری «حفظ تصویری قرآن» که از معتبر‌ترین روش‌های حفظ محسوب می‌شود، قرآن‌آموزان با ایجاد درک مطلب قوی، بسیاری از معانی و قواعد عربی را می‌آموزند.

نکته: واضح است دانستن عربی پیش از حفظ قرآن، کمک زیادی در حفظ ما می‌کند. اما اگر به حفظ قرآن علاقه‌مندیم و زبان عربی بلد نیستیم، یادگیری این زبان توصیه نمی‌شود. به‌این‌ترتیب اگر می‌خواهید حافظ قرآن شوید و زبان عربی نمی‌دانید، نگران نباشید و فقط به دنبال روشی صحیح و اصولی برای حفظ قرآن باشید.

کلام آخر

در این مقاله آموختیم که زبان عربی چه جایگاه و اهمیتی در دنیای امروز دارد. به‌این‌ترتیب با درک جایگاه مهم این زبان، به اهمیت آن در جهان اسلام و ملت‌های مسلمان پی بردیم. سپس با بررسی دقیق مزایا و معایب یادگیری زبان عربی، تأثیر آن در حفظ قرآن کریم را بررسی نمودیم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که اگر از قبل با این زبان آشنایی داریم، این دانش در حفظ قرآن کمک شایانی به ما خواهد کرد. اما اگر عربی نمی‌دانیم، برای حفظ قرآن نیازی به فراگیری این زبان نداریم. البته به‌شرط آن که روش درستی برای حفظ قرآن انتخاب کنیم.