چکیده
مهم‌ترین مرحله بعد از ارسال و ثبت آیات در ذهن، انجام مرور و تمرین محفوظات است. دقت کنید که آیات حفظ شده تا مدتی در حافظه کوتاه‌مدت شما جای می‌گیرند و بعد از آن احتمال فراموشی محفوظات گذشته بسیار بالا است؛ بنابراین یک حافظ هر چقدر هم که به‌خوبی آیات را به حافظه ارسال کرده باشد و در لحظه حفظ به‌خوبی اجرا کند نیازمند این است که در بازه زمانی‌های مختلف محفوظات خود را به شکل مستمر مرور کند تا آیات حفظ شده از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت منتقل شده و برای همیشه در آن ثبت شوند.
روش‌های مختلفی برای مرور وجود دارد که یکی از کاربردی‌ترین و مؤثرترین آن‌ها تحویل محفوظات به رقیب و حریف تمرینی است. در ادامه با چگونگی کار با رقیب تمرینی و مزیت‌های آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
مراقبت و تثبیت محفوظات، اصل اول حفظ قرآن
رقابت‌های شیرین دوران مدرسه را به یاد می‌آورید؟ به‌خاطر دارید که همیشه با یکی از هم‌کلاسی‌ها در رقابت برای پیشی‌گرفتن و دریافت نمرات بهتر برای کسب مقام‌های بالاتر بودید؟ شاید دراین‌بین گاهی شکست را نیز تجربه می‌کردید؛ اما بعد با کمی تلاش بیشتر به موفقیت و رتبه‌های خوبی دست پیدا می‌کردید.
مسیر حفظ قرآن یک مسیر طولانی و سرشار از فراز و نشیب است و طی‌کردن این مسیر سخت به‌تنهایی ممکن است گاهی واقعاً طاقت‌فرسا شود. وجود یک حریف و رقیب تمرینی در این مسیر یکی از عواملی است که به جهش، کیفیت و سرعت عمل ما کمک زیادی می‌کند. از وظایف و کارهای مهم هر حافظ بعد از به‌خاطر سپاری‌های اولیه، جهت ثبت ماندگار آیات در حافظه بلندمدت، مرور ویژه محفوظات در بازه زمانی‌های متفاوت و با روش‌های مختلف است.
“اینکه شما محفوظات خود را رها کنید به‌هیچ‌عنوان در شان کلام الهی نیست. به یاد داشته باشید که حفظِ حفظ، بسیار ارزشمندتر ومهم‌ترر از افزودن محفوظات جدید است. “
دکتر علی رجبی، حافظ بین‌المللی قرآن
حافظ باید برای بالابردن قدرت آیات حفظ شده خود با روش‌های مختلفی با محفوظات بازی چالشی انجام دهد. روش‌های مختلفی برای مرور و تثبیت آیات در ذهن وجود دارد که یکی از کاربردی‌ترین آن‌ها انجام سؤال‌وجواب‌های روزانه طبق یک برنامه مستمر و برنامه‌ریزی‌شده است. این نوع تمرین در دسته تمارین جمعی قرار می‌گیرند. متأسفانه برخی از حافظان از سر اعتمادبه‌نفس پایین تنها تمارین حفظی خود را به‌صورت شخصی و انفرادی پیش میبرند؛ این موضوع باعث تضعیف در قدرت تحویل محفوظات شما می‌شود به‌طوری‌که اگر از شما سؤالی از میان محفوظاتتان پرسیده شود با مشکل در تحویل مواجه خواهید شد؛ در واقع تمرکز شما تنها روی ارائه‌های سریالی خواهد بود.
تحویل به حریف تمرینی، قوی‌ترین روش برای ثبت محفوظات
همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد یکی از انواع تمارین نوع جمعی آن است. معمولاً تمرین‌هایی که در یک جمع صورت می‌گیرند چندین برابر قدرت محفوظات و حافظه را نسبت به تمارین انفرادی بالاتر میبرند.
یکی از روش‌های خوبی که می‌توان این گونه تمارین را به‌درستی به جا آورد بهره گیری از دانش یک رقیب و حریف تمرینی مناسب در کنارتان است. البته در انتخاب حریف تمرینی باید دقت لازم را به کار برد چرا که هر شخصی ویژگی ها و شایستگی لازم برای رقابت را ندارد.
بعد از اینکه تمارین اولیه ارسال آیات به ذهن را انجام دادید شایسته است که صفحه مربوطه را بین 7 تا 10 روز به حریف تمرینی خود تحویل دهید. روزانه باید برای انجام این کار بین 5 تا 10 دقیقه زمان گذاشته و حتماً رأس ساعتی مشخصی سؤال‌وجواب‌های حفظی لازم را بین خود و حریف تمرینی انجام دهید. بعد از مدتی به‌خوبی افزایش قدرت محفوظات خود را احساس خواهید کرد. با انجام دقیق و مستمر این کار محفوظات به‌خوبی از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت منتقل می‌شوند.
نکته: دقت کنید که به‌هیچ‌عنوان بین هیچ یک از تمارین حفظی خود وقفه ایجاد نکنید. انجام هر گونه وقفه بین تمارین باعث ایجاد تنبلی در حافظه می‌شود؛ بنابراین حتماً ساعتی را که توانایی لازم برای تحویل‌دادن محفوظات را دارید انتخاب کنید و راس ساعت، تمرین مربوطه را انجام دهید. داشتن نظم در بین تمارین حفظی ذهن شما را قوی و مسلط می‌کند.
5 روش اصولی برای تحویل محفوظات به حریف تمرینی
بعد از اینکه تسلط کافی از حفظ یک صفحه را به دست آوردید حالا زمان خوبی برای تحویل محفوظات در بازه زمانی‌های مشخص به رقیب تمرینی است. دقت کنید حتماً از افرادی که در سطح حفظی شما هستند کمک بگیرید چرا که بهره‌گیری از افراد باتجربه و حرفه‌ای‌تر به دلیل محفوظات قوی‌تری که دارند ممکن است باعث تضعیف اعتمادبه‌نفس شما شود.
تمرین و تحویل محفوظات با حریف تمرینی به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد و گاها حافظان با خلاقیت می‌توانند روش‌های جدیدی را نیز ابداع کنند. در ادامه با 5 نمونه از روش‌های اصولی و مناسب برای تحویل به حریف تمرینی آشنا می‌شویم:
آموزش روش اول:
در ساده‌ترین شکل ممکن تحویل‌ها به یک رقیب تمرینی به این صورت انجام می‌شوند که ابتدا صفحه‌ای برای تحویل مشخص می‌شود، سپس نفر اول شروع به تلاوت محفوظات خود برای فرد مقابل می‌کند و در همین حین حریف و شخص مقابل محفوظات نفر اول را به‌صورت دقیق از روی مصحف شریف چک و بررسی می‌کند و بعد از پایان تحویل نفر اول همین مراحل برای نفر دوم با تغییر جایگاه انجام می‌دهد. از مزیت‌های این روش این است که:
- حتی اگر شخص مقابل حافظ قرآن نیز نباشد می‌توانید به‌راحتی این نوع تحویل را با او انجام دهید.
- مزیت دیگر این است که علاوه بر تحویل صوتی و استماعی و استفاده از حافظه صوتی، از حافظه تصویری نیز در هنگام دریافت محفوظات شخص مقابل و مرور از روی مصحف، بهره گرفته می‌شود.
آموزش روش دوم
روش دوم نیز مانند روش اول انجام می‌شود با این تفاوت که سطح آن حرفه‌ای‌تر و سخت است و باید دقت ویژه‌تری روی آن انجام شود چرا که در این روش بررسی و چکاپ‌ها دیگر از روی مصحف انجام نخواهند شد و فرد مقابل باید با استفاده از توان ذهنی خود به داوری محفوظات نفر اول بپردازید. در این روش حافظه هر دو طرف به‌خوبی به چالش کشیده می‌شود و از لحاظ استماعی و ذهنی به‌خوبی تقویت می‌شود.
آموزش روش سوم:
در این روش بعد از انتخاب یک جزء یا صفحه‌ای مشخص که به‌خوبی تمارین ارسالی آن برای هر دو نفر انجام شده است، حالا برای انجام مرور و تثبیت، یک آیه یک آیه پیش بروید و بررسی ها را انجام دهید. ابتدا نفر اول شروع به تلاوت کند و نفر دوم گوش دهد و بررسی کند. سپس نفر دوم آیه بعد را تلاوت کرده و نفر اول گوش دهد و بررسی کند. این کار را تا پایان صفحه یا جزء مربوطه ادامه دهید.
آموزش روش چهارم
در این روش نفر اول شروع به تلاوت محفوظات می‌کند و نفر دوم گوش می‌دهد. به‌محض رسیدن به اولین اشکال حالا جایگاه‌ها تغییر می‌کند و نفر دوم از همان اشکال به بعد شروع به تلاوت محفوظات کرده و مجدداً به‌محض رسیدن به اولین خطا کار به نفر اول واگذار می‌شود. چنانچه هیچ اشکال و خطایی صورت نگرفت، کار تحویل تا 15 خط یعنی معادل یک صفحه قرآن عثمان طه انجام و ادامه کار به نفر بعدی واگذار می‌شود. از مزیت‌های خوب این روش ایجاد یک رقابت سالم بین دو طرف است. علاوه‌برآن به تقویت تمرکز و تلاوت‌های ترتیبی و تقویت حافظه شنیداری نیز کمک می‌کند.
آموزش روش پنجم:
در این روش نفر اول یک صفحه را به‌صورت کامل تلاوت کرده و به نفر دوم تحویل می‌دهد. بعد از آن نفر دوم شروع به تلاوت صفحه دوم کرده و نفر اول با تمرکز گوش داده و محفوظات شخص دوم را بررسی می‌کند. در پایان دوباره به ابتدا کار برمی‌گردند و حالا صفحات خوانده شده توسط هر فرد جابه‌جا می‌شود و دوباره مراحل قبل را تکرار می‌کنند. در این روش دو بار به‌صورت کامل از نظر استماعی و تمرکزی محفوظات هر دو طرف بررسی می‌شوند.
دقت کنید که در هر مرحله می‌توان برای تسلط و تقویت بیشتر به محفوظات، بعد از پایان و انجام کامل روش مربوطه، سؤال‌وجواب‌هایی را از بخش‌های مختلف محفوظات موردنظر به مراحل کار اضافه کرد.
نکته مهم: تجربه نشان می‌دهد تمریناتی که با حریف تمرینی انجام می‌شود از قدرت و صلابت بسیار بالایی برخوردار است. عملاً هر یک‌جزئی که تحویل داده شود؛ مانند این است که یک فرد به‌تنهایی 10 بار آن جزء را تمرین کرده باشد.
چک‌لیست ویژگی‌های لازم برای انتخاب حریف تمرینی
همان قدر که تحویل‌دادن و بررسی محفوظات با کمک یک حریف تمرینی خوب، ارزشمند و کاربردی است؛ گاها میتواند انجام همین تمارین موجب کاهش قدرت تسلط و مانایی محفوظات شما شود!
دقت کنید انتخاب یک حریف تمرینی اشتباه میتواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به مسیر موفقیت حفظ شما وارد کند. گاهی برخی افراد از روی سهل‌انگاری و پیدانکردن شخصی مناسب که بتوانند محفوظات خود را به او تحویل دهند از افرادی اشتباه برای این کار کمک می‌گیرند. هر شخصی شایستگی انجام چنین کار مهمی را نخواهد داشت حتماً در انتخاب حریف تمرینی دقت لازم را به کار ببرید و هوشمندانه انتخاب کنید.
شخص تحویل‌گیرنده در زمان بررسی محفوظات شما باید کاملاً ربات گونه و بدون احساس رفتار کند! هر گونه رفتار اشتباه تحویل‌گیرنده چه از لحاظ گفتاری و چه از لحاظ تغییر حالات صورت ممکن است باعث ایجاد حس منفی و کاهش اعتمادبه‌نفس در فرد مقابل شود. چه‌بسا اگر فرد مقابل روحیه ضعیفی داشته باشد و یا هنوز در ابتدا و شروع مسیر حفظ قرار گرفته باشد، ممکن است با تضعیف روحیه مواجه شده و از این مسیر پر برکت عقب‌نشینی کند.
پس دقت کنید که اولاً خود را با هیچ‌کس مقایسه نکنید و سعی کنید با انجام این تمارین ضعف های خود را پوشش دهید و اشکالات خود را رفع کنید. و در قدم دوم نیز حتماً از شخصی در سطح حفظی خودتان برای انجام این تمارین کمک بگیرید. برخی از ویژگی های لازم یک حریف تمرینی خوب عبارتند از:
- خوش‌رو، مهربان و خوش‌برخورد
- بررسی خطاها بدون بهره‌گیری از احساسات شخصی
- نداشتن حس حسادت و رقابت ناسالم
- نداشتن حس فخرفروشی و خود برتری
- هم سطح بودن میزان محفوظات هر دو شخص
نکته: فراموش نکنید که برای تحویل محفوظات حتماً نیازی به وجود شخص حافظ نیست و حتی می‌توان از یکی از اهالی خانه با انجام تمارین مختلف برای این کار کمک گرفت و یا حتی می‌توانید به‌صورت تلفنی اجزاء را با شخصی در سطح حفظی خودتان تحویل دهید. باتوجه‌به اهمیت انجام این کار، حتماً انجام آن را در برنامه تمرینات حفظی خود قرار دهید.
سخن پایانی
تحویل محفوظات برکات زیادی دارد از جمله مهم‌ترین آن‌ها ایجاد حس اعتمادبه‌نفس نسبت به محفوظات در هنگام ارائه در شرایط مختلف است. عدم توجه به انجام ارائه‌های این چنینی موجب می‌شود که شخص حافظ تسلط کافی روی تمام بخش و اجزا محفوظات خود نداشته باشید. برای مثال ممکن است شخصی جزئی از قرآن را از ابتدا تا انتها به‌صورت ترتیبی و صحیح تلاوت کند؛ ولی اگر از او بخواهیم از وسط جزء تلاوت خود را آغاز کند احتمالاً با مشکل مواجه خواهد شد و نقشه‌یابی ذهنی سریع و دقیقی نخواهد داشت.
حتماً بعد از حفظ چند صفحه از قرآن به شکل مستمر سؤال و جواب‌های روزانه خود را با حریف تمرینی در بازه زمانی‌های مشخص انجام دهید. بعد از مدتی نتیجه قدرت تسلط بر محفوظاتتان شما را شگفت‌زده خواهد کرد.
در یک جمع‌بندی کلی برخی از مزیت‌های تحویل محفوظات به حریف تمرینی عبارتند از: پیشرفت و جهش در مسیر حفظ قرآن، رفع اشکالات و خطاهای حفظی، جهش در حافظه و نقشه‌یابی‌های دقیق ذهنی، ایجاد حس اعتمادبه‌نفس نسبت به ارائه دقیق محفوظات، ایجاد رقابت سالم و موفقیت در ارائه‌های جمعی مانند مسابقات، کاهش استرس در ارائه محفوظات و…
