چکیده
انتخاب روش حفظ درست و اصولی مهم‌ترین عامل برای موفقیت در مسیر حفظ قرآن است. برخی از روش‌های حفظی که این روزها بسیار رواج پیدا کرده است را به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان به‌عنوان یک روش حفظی کامل و دقیق تلقی کرد. معمولاً این‌گونه روش‌ها که بر اساس تکرار و گوش‌دادن‌های فراوان صورت می‌گیرند و تنها باعث انباشت محفوظات می‌شوند. روش مناسب روشی است که با تقویت بنیان‌های حافظه به ارسال آیات در ذهن بپردازد.
اهمیت انتخاب روش اصولی جهت موفقیت در حفظ قرآن
حفظ قرآن به جهت فضیلت‌های بسیار دنیوی و اخروی یکی از آرزو و خواسته‌های قلبی بزرگ بسیاری از مسلمانان است. احتمالاً هر کدام از ما برای یک‌بار هم که شده تلاش کرده‌ایم که یکی از سوره‌های قرآن کریم را حفظ کنیم و معمولاً به دلیل سختی و سنگینی زیاد متن قرآن کریم و اهمیت انجام حفظی بدون غلط به دلیل حفظ شان قرآن، در این مسیر به موفقیت چندانی دست پیدا نکرده‌ایم.
نکته: خوب است بدانید که دلیل بسیاری از این شکست‌ها به‌خاطر عدم توانایی ما نیست؛ بلکه به دلیل انتخاب روش‌های نادرست است. معمولاً تفاوت بین انسان‌های موفق و ناموفق تحمل فشارهای سنگین و سخت نیست؛ بلکه انتخاب راه و روش‌های اصولی برای پیمودن مسیر موفقیت است. تنها با یک انتخاب درست می‌توان چندین قدم جلوتر از بقیه حرکت کرد.
زمانی که شخصی تصمیم به شروع حفظ قرآن می‌گیرد زمان طلایی حفظ او خواهد بود چرا که بیشترین میزان انگیزه برای ثبت آیات در ذهن را دارد. در این لحظات اگر به‌درستی و با انتخاب روشی درست پیش برود به‌راحتی خواهد توانست در بازه زمانی کوتاه به موفقیت‌های چشم گیری دست پیدا کند؛ در غیر این صورت زمان، انرژی و انگیزه او برای همیشه نابود شده و بازگشت دوباره به این مسیر سخت خواهد شد. معمولاً روش‌های حفظی که وجود دارند از دو حالت خارج نیستند، در حالت اول روش مربوطه بعد از گذشت مدتی می‌تواند باعث انباشت محفوظات و لبریزشدن حافظه و سخت‌شدن مسیر شوند و در حالت دوم با تقویت حافظه، حفظی مانا و ماندگار را برای حافظ ایجاد خواهد کرد. درهرصورت روش حفظی، مسئله مهمی است که تا پایان مسیر همراه حافظ خواهد بود. پس بهتر است با انتخابی درست باعث شور و اشتیاق به ادامه‌دادن این مسیر پر برکت شویم.
معیارهای انتخاب روش درست برای حفظ قرآن
تصور اینکه برخی افراد از میزان توان ذهنی بیشتری برای حفظ قرآن برخورد هستند به همین دلیل می‌توانند حافظ کل قرآن شوند کاملاً اشتباه است! ما معتقدیم که 90 درصد انسان‌ها در سن‌وسال‌های مختلف توانایی لازم برای حفظ را دارند و دلیل بسیاری از شکست‌ها انتخاب‌های اشتباه و توجه‌نکردن به نکات مهم در این مسیر است.
انتخاب یک روش حفظی درست و یا غلط آینده حفظی شما را مشخص خواهد کرد. حتماً در ابتدای مسیر حفظ وقت و فرصت کافی را بگذارید و به‌خوبی تحقیق کنید. از افراد ماهر و باتجربه در این حوزه و کمک‌های اساتید حفظی استفاده کنید و با مشاوره‌های لازم و شناخت جنس حافظه بهترین و کاربردی‌ترین روش را انتخاب کنید. بعد از آن با یک برنامه‌ریزی مستمر و بدون ایجاد وقفه در برنامه حتماً شما هم در این مسیر موفق خواهید شد.
برای انتخاب روش خوب و متناسب با نیازتان خوب است که برای 3 سؤال مهم زیر جواب‌های منطقی و با دقتی را پیدا کنید:
- در حال حاضر سطح و میزان توانمندی‌های شما برای دریافت حجم زیادی از آیات قرآن کریم در چه اندازه و مقداری است و قرار است چه میزان زمان برای حفظ خود صرف کنید؟
- قبل از هر چیزی خوب است که برای خودتان هدفی مشخص داشته باشید. هدف‌گذاری در حفظ قرآن از اهمیتی بالایی برخوردار است؛ بنابراین به‌صورت دقیق مشخص کنید که هدف شما چیست؟ یادگیری معنا و مفهوم، درک و تعمق در آیات قرآن کریم یا شرکت در مسابقات حفظی و یا حتی شاید حفظ چند سوره از قرآن برای بهره‌مندی از ثواب حفظ؟
- در نهایت چطور و با چه روشی قرار است به خواسته‌هایی که تعیین کرده‌اید دست پیدا کنید و مسیر پرفضیلت و البته سخت حفظ قرآن کریم را طی کنید؟
متأسفانه، برخی از عزیزان از باب ذوق حفظی که دارند بدون درنظرگرفتن اهمیت روش درست، با همان شیوه‌های سنتی قدیمی که در بسیاری از مناطق کشور تدریس می‌شوند و بدون انجام تحقیقات لازم وارد این عرصه می‌شوند. با انجام این کار بعد از گذشت مدتی نه‌تنها اشتیاق اولیه آن‌ها نابود می‌شود؛ بلکه دیگر میلی به ادامه مسیر حفظ نداشته و به جهت احساس شکستی که نسبت به عدم بهره‌مندی کامل از فضیلت‌های حفظ قرآن کریم به دست آورده‌اند، در دیگر عرصه‌های زندگی نیز احساس ناامیدی درون آن‌ها شکل می‌گیرد.
برخی از ویژگی‌های موردنیاز برای انتخاب یک روش حفظی خوب عبارتند از:
- عدم ایجاد فشارهای سنگین و سخت به حافظه و ایجاد اختلال در آن
- عدم اتلاف وقت حافظ در لحظه ارسال و تحویل‌ها و صرفه‌جویی در زمان
- عدم انباشت محفوظات و فراموشی آیات در کوتاه‌مدت
- حفظ دقیق، مانا و ماندگار آیات در بازه زمانی‌های طولانی
- ایجاد کمترین خطا در زمان تحویل‌ها با روش‌های اصولی و رفع اشکالات حفظی
- حفظ اشتیاق حافظ تا پایان مسیر حفظ
- داشتن جذابیت لازم و عدم خستگی در کوتاه‌مدت
مقایسه 3 روش متداول و انتخاب بهترین روش برای حفظ قرآن
به‌طورکلی داده و اطلاعات از سه طریق وارد حافظه می‌شوند. 1. چشم (حافظه دیداری و تصویری)، 2. گوش (حافظه شنیداری، نواها و آواها)، 3. درک (حافظه مفهومی و ادراکی). بر همین اساس روش‌های مختلفی نیز برای ثبت آیات در ذهن وجود دارد. در ادامه به بررسی و مقایسه آن‌ها می‌پردازیم:
حفظ با روش صوتی
روش انجام حفظ در این حالت به‌صورت گوش‌دادن به صوت آیات و سپس تکرار زیاد و واگویی آیات است. در واقع حافظان این‌قدر یک آیه را گوش می‌دهند و تکرار می‌کنند که در حافظه آن‌ها جای گیرد.
معمولاً میزان موفقیت هر شخص در این روش‌ها بستگی به میزان استعداد و توانایی فرد دارد. چرا که هیچ‌گونه تمرینی برای ایجاد آمادگی و گرم‌کردن حافظه در این روش‌ها انجام نمی‌شود. معمولاً بعد از گذشت مدتی اگر شخص توانایی و قدرت لازم را نداشته باشد دچار اختلالات شدید در محفوظات و انباشت بیش از حد آن می‌شود و در نتیجه محفوظات به‌نوعی لبریز می‌شوند و فرد دیگر قادر به ادامه‌دادن مسیر نخواهد بود. این گونه روش‌ها بیشتر برای حالت‌هایی که حافظ زمان کمی را در اختیار دارد؛ مانند زمان شرکت در مسابقات مناسب است.
حفظ با روش مفاهیمی
یکی از اهداف مهم در حفظ قرآن یادگیری معنا و مفهوم آیات و تفکر و تعمق در آن است. روایات زیادی برای انجام این کار پر فضیلت وجود دارد. برای انجام این کار باید قرآن را با شیوه‌های مفاهیمی حفظ کرد. معمولاً این شیوه در بازه زمانی بسیار طولانی انجام می‌شود. به دلیل بررسی دقیق تمام آیات و سوره‌های قرآن کریم در این روش، یکی از شیوه‌های موردعلاقه عالمان و متفکران قرآن کریم است.
* روش تصویری (سه‌بعدی)
اگر بخواهیم در بین تمام روش‌های حفظی یک روش درست، اصولی و مانا را انتخاب کنیم قطعاً روش حفظ تصویری به جهت استفاده، به‌کارگیری و تقویت هر سه بعد حافظه تصویری، آوایی و مفهومی، یکی از کاربردی‌ترین روش‌های حفظ قرآن است.
ازآنجایی‌که حافظه تصویری انسان نسبت به دیگر حافظه‌ها از قدرت ماندگاری بیشتری برخوردار است، بنیان این روش نیز بر اساس حافظه تصویری است؛ به این صورت که ابتدا حافظ یک تصویر شفاف از آیات قرآن خط عثمان طه را به حافظه ارسال و به‌نوعی در آن حک می‌کند سپس با بهره‌گیری از حافظه مفهومی و ایجاد یک پویانمایی از آیات و سپس ارسال صوت دقیق و بدون عیب‌ونقص آیات به ذهن، به تقویت تصاویر ارسالی می‌پردازد.
در این روش باتوجه‌به ارسال حجم زیادی از آیات قرآن کریم، در ابتدا با کمک تمرین‌های لازم حافظه به‌خوبی تقویت و گرم می‌شود و بعد از به‌دست‌آوردن آمادگی‌های لازم مراحل ثبت آیات انجام می‌شود.
از مزیت‌های خوب این روش این است که حافظ در لحظه حفظ 70 درصد مسلط به آیات می‌شود و سپس با انجام تمرین‌ها و تحویل‌های لازم برای همیشه حافظ کل قرآن خواهد شد.
نکته: در روش‌های انباشت محفوظات، حافظان هیچ‌گاه اطمینان کافی از محفوظات خود ندارند و به‌صورت مداوم مجبور به تکرارهای سنگین برای پررنگ‌کردن محفوظات هستند. ادامه‌دادن حفظ با این روش‌ها موجب ضربه‌های سنگین و ایجاد ترک در حافظه و محفوظات می‌شود.
آشنایی با دیگر روش‌های کاربردی برای حفظ
روش حفظ سوره‌های پرفضیلت: همان‌طور که گفتیم باید هدف شما در همان ابتدا برای حفظ قرآن مشخص شود. گاهی برخی افراد باهدف حفظ تنها چند سوره از قرآن به جهت بهره‌مندی از برکات حفظ قرآن وارد این عرصه می‌شوند. البته تمامی سوره‌ها و آیات قرآن پر فضیلت و پر برکت هستند؛ اما به‌صورت کلی برخی از سوره‌ها به دلیل طولانی‌بودن سخت‌تر بوده و البته در برخی روایات هم به حفظ برخی از سوره‌ها توصیه شده است. در این حالات شخص حافظ می‌تواند با استفاده از یک روش سبک و متناسب با زمان و نیاز خود به حفظ سوره موردنظر بپردازد. چون میزان محفوظات در این حالت کم است توصیه می‌شود با روش حفظ مفاهیمی که به‌صورت تخصصی به درک مفهوم آیات نیز پرداخته می‌شود این کار انجام شود.
روش حفظ قرآن برای خردسالان: دوران کودکی به دلیل نداشتن دغدغه‌های زیاد و ذهنی آشفته همان‌طور که پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:
“بهترین زمان برای یادگیری است چرا که آنچه در این سن به حافظه سپرده شود؛ مانند نقشی که بر سنگ کوبیده شود هرگز محو نخواهد شد.”
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
با این تفسیر بسیاری از خانواده‌ها علاقه‌مند هستند که کودکانشان از همان کودکی با قرآن انس بگیرند. دقت کنید که به‌هیچ‌عنوان نباید کودکان را مجبور به حفظ آیات سنگین قرآن کریم کرد؛ بلکه باید با بهره‌گیری از روش‌های اصولی آن‌ها را کم‌کم علاقه‌مند به این کارکرد. در این سن می‌توان با کمک انیمیشن‌های قرآنی، شعر، داستان و حتی استفاده از روش‌های اشاره که به‌صورت یک بازی جذاب برای کودکان است، برخی از سوره‌های سبک را به آن‌ها آموزش داد.
روش حفظ قرآن برای بزرگسالان: برخی افراد فکر می‌کنند به دلیل سن بالا و کهولت سن دیگر قادر به حفظ آیات قرآن نخواهند بود!
نکته: سن در بحث حفظ قرآن تأثیر بسیار محدودی دارد و چه‌بسا بسیاری از افرادی که بسیار جوان هم هستند به دلیل تشویش‌های ذهنی زیادی که دارند و البته با خیال اینکه هنوز فرصت برای حفظ وجود دارد، در رقابت با افراد کهن‌سال از مسیر عقب می‌مانند.
معمولاً در سنین بالاتر به جهت قدرشناسی از وقت و زمان و کاهش دغدغه‌های فرد در زندگی و البته احساس نیاز بیشتر نسبت به نزدیکی با پروردگار، خیلی راحت و تنها با انتخاب روش حفظ اصولی مانند حفظ تصویری که به تقویت بنیان‌های حافظه نیز می‌پردازد، می‌توان به این آرزوی دیرینه دست‌یافت؛ بنابراین تنها نکته مهم در این سن‌وسال انتخاب روشی درست برای کم‌شدن فشارهای وارده بر حافظه شخص است.
روش حفظ یک‌ساله قرآن: یکی از روش‌های حفظی که برخی افراد در مسیر حفظ خود به کار می‌برند، حفظ‌های یک‌ساله و کوتاه‌مدت است. خوب است بدانید انجام این روش‌ها تنها برای دسته‌ای محدود از افراد جامعه که از سطح هوشی بسیار بالا و شرایط مناسب و ذهنی آرام برخوردار هستند مناسب است. به‌هیچ‌عنوان حفظ‌های کوتاه‌مدت توصیه نمی‌شوند. پیش‌بردن مسیر پر فراز و نشیب حفظ قرآن به‌صورت فشرده باعث آسیب‌های زیاد به حافظه و روحیه شخص و در بسیاری از موارد ایجاد محفوظات ضعیف می‌شود؛ بنابراین در انتخاب مدت‌زمان حفظ خود حتماً دقت لازم را انجام داده و مشاوره‌های موردنیاز را دریافت کنید و به‌هیچ‌عنوان عجله نکنید.
سخن پایانی
برای موفقیت در حفظ قرآن حتماً نیاز است که روشی درست را انتخاب کرده و تحت‌نظر مربی کاربلد و متخصص و با دریافت مشاوره‌های لازم، مراحل حفظ خود را پیش ببرید. ورود به عرصه حفظ بدون تحقیق و اطلاعات کافی و صرفاً از روی علاقه موجب ایجاد محفوظاتی ناپایدار و اشتباه و اختلالات حافظه‌ای می‌شود علاوه‌برآن حفظ اشتباه آیات الهی در شأن قرآن کریم نیز نمی‌باشد. برای انجام حفظ قرآن روش‌های مختلفی همچون صوتی، مفاهیمی و تصویری وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. باتوجه‌به هدف و زمان حافظ طبق آنچه در این مقاله توضیح داده شد باید بهترین روش انتخاب و تا پایان مسیر حفظ با همان روش ادامه پیدا کند؛ بنابراین دقت لازم برای انتخاب روشی درست را برای داشتن بنیان حفظی قوی را به کار ببرید.
