چکیده
اگر شما هم در ابتدای مسیر حفظ قرآن هستید، باید بدانید که برای رسیدن به مقصد خود، راه‌ها و بیراهه‌های زیادی پیشرو دارید. یکی از راه‌های اصولی و کارآمد «حفظ تصویری قرآن کریم» است. ممکن است اسم این روش به گوشتان خورده باشد و اطلاعات مختصری دربارهٔ آن داشته باشید. شاید هم چیز زیادی دربارهٔ حفظ تصویری نمیدانید و دوست دارید با آن آشنا شوید.
جزو هر کدام از این افراد که باشید، به شما تبریک میگویم. چون برخلاف دیگران، بدون تفکر و بدون داشتن نقشه راه، وارد مسیر حفظ قرآن نشدید و درک کردهاید که انتخاب روش درست، راز موفقیت حافظان بزرگ قرآن است. به همین منظور در این مقاله میخواهیم روش حفظ تصویری قرآن را به طور کامل و مفید برای شما شرح دهیم تا با چشماندازی روشن مسیر صحیح خود را بیابید. پس این مقالهٔ ویژه را از دست ندهید.
شناخت مسیرهای درست و غلط در حفظ قرآن
حفظ قرآن دو روش دارد: نخست، روش «انباشت حفظیات» است. منظور از مسیر انباشت، روش یا روشهای سنتی است که در زمان قدیم استفاده میشدند. در این مسیر، حفظیات مبتنی بر گفتار، شنیدار، تمرینات مقابلهای و تکرارهای سنگین پیش میرود و ذهن انسان مدام تحت‌فشار‌ها بیشتری قرار میگیرد. درنتیجه آسیبهای زیادی به حافظه و روحیه فرد وارد میشود.
حافظانی که در زمانهای قدیم، قرآن را با این روشها حفظ کردهاند، آن را روشی طاقتفرسا توصیف میکنند و بخش زیادی از محفوظات خود را با گذر زمان از‌دست‌دادهاند. با‌این‌حال همچنان بسیاری از افراد از روشهای سنتی و سخت برای حفظ قرآن استفاده میکنند. این شیوههای قدیمی با فشار‌آوردن به ذهن انسان، به حافظه آسیب میرسانند و روحیه فرد را تخریب میکنند. در نهایت با تحمل تمام سختیهای این مسیر، حفظیات ناسالم روی هم انباشته میشوند و سپس بعد از مدت کوتاهی تمام محفوظات از هم متلاشی میشوند.
در مقابل مسیر انباشت‌های ذهنی، مسیر دیگری نیز وجود دارد و آن مسیر «تقویت حافظه» است. در این شیوه، ما جنس حافظهٔ خود را می‌شناسیم و با تقویت بنیانهای حافظه، قدرت اخذ ذهن را افزایش میدهیم. زمانی که افراد از این طریق قرآن حفظ میکنند، نه‌تنها ذهنشان تحت‌فشار قرار نمیگیرد، بلکه هر چه آیات بیشتری حفظ میکنند، توانایی و گیرایی حافظهٔ آنها بیشتر میشود.
آشنایی با حفظ تصویری و نحوه کارکرد آن
تنها روشی که از مسیر تقویت حافظه میگذرد، «حفظ تصویری قرآن کریم» است. در این شیوه، حافظهٔ تصویری انسان، به‌عنوان حافظهٔ اصلی عمل میکند و اساس حفظیات ما بر آن بنا میشود. در کنار حافظهٔ تصویری، حافظهٔ مفهومی و آوایی، محفوظات را پشتیبانی میکنند. به‌این‌ترتیب، حفظ قرآنی باکیفیت و سه‌بعدی رقم میخورد.
برای درک بهتر عملکرد این روش، باید بدانیم که ذهن از طریق 3 روش، مفاهیم را دریافت میکند: از طریق حافظهٔ دیداری، حافظهٔ شنیداری و حافظهٔ مفهومی. در میان این بخش، حافظهٔ تصویری، قویترین بخش حافظهٔ انسان را تشکیل میدهد. به همین دلیل، در روش حفظ تصویری، اساس حفظیات بر پایهٔ حافظهٔ تصویری است. دو بخش دیگر حافظه، یعنی بخش مفهومی و آوایی، به‌صورت ستونهای پشتیبان از سازهٔ تصویری حافظهٔ ما بادقت بالایی حمایت میکنند.
بررسی 3 ویژگی مهم و تأثیرگذار حفظ تصویری
روش حفظ تصویری، سه ویژگی اصلی دارد: مانا، آسان و کاربردی
- حفظ آسان: این یعنی حافظانی که از این روش برای حفظ قرآن کریم استفاده میکنند، باید بدون زحمت و سختی قرآن را حفظ کنند. در حقیقت اکثر افراد فکر میکنند، حفظ قرآن کار سخت و گاهی غیرممکنی است. درحالیکه این فکر بسیار غلط است. زمانی که افراد از مسیرهای اشتباه و بیراهه به هدف خود نمیرسند یا راه را بلد نیستند، گمان میکنند که اصلاً مقصدی وجود ندارد. درحالیکه با انتخاب راه درست و کوتاه، می‌توان در زمانی کم و به‌راحتی به هدف نهایی رسید. حفظ قرآنی که با تحمل مشقت و سختی باشد، صحیح نیست و نتیجه‌ای به بار نخواهد آورد؛ بلکه حفظ قرآن همچون هر عبادت دیگری باید با علاقه و به‌آسانی انجام شود تا ثمرهای برای فاعل آن داشته باشد.
- قدرت مانایی بالا: علاوه بر آسانی، باید مانایی محفوظات را نیز در نظر بگیرم. در حفظ تصویری، به علت به‌کارگیری حافظه تصویری و تکنیکهای درست حفظ، محفوظات برای همیشه در حافظه انسان حک میشوند. افرادی که با این روش قرآن را حفظ میکنند، بدون زحمت یادآوری، تصاویر صفحات قرآن را در ذهن به‌صورت شفاف میبینند. درحالیکه حافظانی که به روشهای قدیمی شروع به حفظ قرآن میکنند، بعد از مدت کوتاهی حفظیات خود را از دست میدهند و نمیتوانند بیشتر از دو یا سه جزء پیش بروند. کسانی هم که با این شیوه موفق به حفظ قرآن میشوند، بعد از چند سال هرآنچه حفظ کرده بودند را فراموش میکنند و تلاشهای آنها از هدر میرود.
- توجه به حفظ کاربردی: ویژگی سوم حفظ تصویری قرآن کریم، کاربردی‌بودن آن است. یکی از ابعاد حفظ تصویری قرآن، به‌کارگیری حافظهٔ ادراکی و مفهومی است. به این معنا که پیش از حفظ آیات، افراد میبایست درک درست و خوبی از ترجمهٔ آیات داشته باشند. این فهم عمیق علاوه بر مانایی بیشتر محفوظات، باعث تولید سواد قرآنی و تدبر در آیات نیز میشود. این در حالی است که متأسفانه بسیاری از حافظانی که از روشهای دیگر برای حفظ قرآن استفاده میکنند، فرصت تدبر و تعمق در قرآن را ندارند.
تفاوت‌های مهم حفظ تصویری با حفظ صوتی
از‌آنجاییکه ما قرآن را میخوانیم یا میشنویم، بسیاری فکر میکنند حفظ قرآن هم با همین روش انجام میشود. یعنی باید با خواندن، شنیدن و تکرارهای بسیار، قرآن را حفظ کنیم. این روش، روشی است که اکثر ما در دوران مدرسه از آن برای یادگیری مطالب درسی استفاده میکردیم. این شیوهٔ حفظ، بر پایه حافظهٔ شنیداری یا آوایی ساخته میشود. حفظ شنیداری، سهل‌الاخذ است. یعنی با تکرار آوای یک عبارت و شنیدن مکرر آن، خیلی زود احساس حفظ به ما دست میدهد. اما حفظی مانا صورت نمیگیرد و مطلب خیلی زود از ذهن فرار میکند.
برخلاف حفظ شنیداری، در حفظ تصویری باید زمان بیشتری صرف کنیم تا روشهای آن را بیاموزیم. در ابتدای استفاده از این روش ما خود را به ابزارهای این شیوه، مجهز میکنیم. به‌محض تسلط بر اصول حفظ تصویری، میتوانیم حفظی آسان، مانا و کاربردی را تجربه کنیم. به‌این‌ترتیب میتوانیم در زمانی کمتر از 10 دقیقه، یک صفحهٔ قرآن را حفظ کنیم.
علت اثربخشی این روش این است که در شیوهٔ حفظ تصویری، چشم ما تبدیل به یک اسکنر سریع میشود و تصاویری کم‌حجم از صفحات قرآن را در حافظه خود بارگذاری میکنیم. اما هنگامی که با روش حفظ آوایی و شنیداری آیات و عبارات را به‌خاطر میسپاریم، در واقع اصوات سنگین و پرحجم را در مغز خود ذخیره میکنیم.
شیوه شنیداری شاید برای حفظ یک یا دو جزء قابل‌استفاده باشد. اما بعد از افزایش حجم حفظیات، آیات به‌صورت اصواتی گنگ باهم تلاقی پیدا میکنند و در نتیجه محفوظات در ذهن ما مختل میشوند. به‌این‌ترتیب فشار ذهنی، بیشتر و بیشتر میشود و در نهایت فرد قادر به ادامه‌دادن نیست. اما هنگامی که با روش تصویری قرآن را حفظ میکنیم، عکس خطوط و جایگاه آیات همچون یک تصویر در ذهن ما نمایش پیدا میکند. درنتیجه بدون هیچ زحمتی، آیات را به یاد میآوریم. به‌عنوان‌مثال، وقتی کلمه «کعبه» را میشنویم، بلافاصله تصویر کعبه در ذهن ما نمایش داده میشود. بدون اینکه تلاشی برای به یادآوری ظاهر کعبه داشته باشیم.
استاد علی رجبی، مدرس ارشد حفظ قرآن که با روش حفظ تصویری، قرآن را در یک سال و پنج ماه حفظ کردهاند، درباره این روش میگویند:
بسیاری از افراد از من می‌پرسیدند که چگونه این‌قدر راحت و سریع قرآن را از حفظ می‌خوانم. من هم در پاسخ به ایشان می‌گفتم من قرآن را از حفظ نمی‌خوانم؛ بلکه از رو می‌خوانم. تصویر آیات در ذهن من حضور دارند و لزومی به یادآوری ندارم
دکتر علی رجبی، حافظ بین‌المللی قرآن
برای اثبات برتری حافظه تصویری نسبت به حافظه شنیداری، کافی است به قدیمیترین خاطرات خود فکر کنید. در اکثر مواقع ما تصویر خاطرات خود را به یاد میآوریم. درحالیکه صدای محیط و دیالوگها از خاطرمان رفته است. در حفظ تصویری قرآن کریم هم هر صفحه به‌صورت یک عکس شفاف و کم جا در ذهن بارگذاری میشود.
2 پشتیبان قوی در نگهداری محفوظات تصویری
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، در حفظ تصویری قرآن ما سه بعد حافظه را به کار میگیریم: یعنی ابعاد تصویری، شنیداری و مفهومی. در ادامه با بررسی عملکرد دو بخش مفهومی و شنیداری در حفظ قرآن میزان تأثیرگذاری آنها را در روش حفظ تصویری قرآن کریم بهتر درک خواهیم کرد.
تأثیر جالب حافظه ادراکی در تثبیت محفوظات تصویری
حفظ مفهومی یا ادراکی در کنار حفظ تصویری قرار میگیرد و حفظیات ما را پشتیبانی و تثبیت میکند. در حفظ مفهومی ما ترجمه قرآن را حفظ نمی‌کنیم. برای به‌کارگیری از حافظهٔ ادراکی، باید در ذهن خود انیمیشن‌سازی کنیم. یعنی داستان و معانی آیات را به‌صورت پویانمایی‌های واقعی در ذهن خود تصویرسازی کنیم. این عمل به‌عنوان شارژ حافظه به کمک ما میآید. به‌این‌ترتیب هم‌زمان با دیدن تصویر صفحهٔ قرآن، انیمیشنی از معانی آیات در ذهن ما پخش میشود.
برای درک این روش، خوب است داستان حضرت موسی (ع) را در نظر بگیریم. در قسمتی از داستان حضرت موسی (ع) در مقابل فرعون قرار میگیرند و در برابر ساحران مصر، عصای خود را به اژدها تبدیل میکنند. این صحنه چندین بار و در بخشهای مختلفی از قرآن روایت شده است. هر گاه حفظ ما به این حکایت میرسد، ذهن خیلی سریع نمایشی از این ماجرا را تداعی میکند. این تصویری سازی باعث میشود، ذهن حافظ خیلی روان از این قسمت عبور کند و به‌راحتی تمام اجزا و ترتیب آیات را به‌خاطر می‌آورد.
مهمترین نتیجه بهرهگیری از حفظ مفهومی و پویانمایی ذهنی، تولید سواد قرآنی است. زمانی که ما با تفکر در پیام آیات قادر به تصویرسازی ماجرای آن هستیم، دانش قرآنی خود را افزایش دادیم. به‌این‌ترتیب به هدف نهایی حفظ که تدبر در قرآن است، نزدیک میشویم و فرصت انس با کلام‌الله مجید را از آن خود میکنیم. به همین دلیل است که حفظ تصویری قرآن، به‌عنوان روشی کاربردی شناخته میشود و تنها از این طریق است که هدایت و برکات الهی نصیب حافظان قرآن میشود.
استفاده از قدرت حافظه صوتی برای بهرهگیری از حافظه
حفظ شنیداری یا آوایی، بخش سوم روش حفظ تصویری قرآن است. برای بهرهگیری از توان حافظه، باید قرآن را با خوانشی خاص بخوانیم. این خوانش خاص، نوعی خطبهخوانی است که در آن عبارات همچون فصحه یا دکلمه بیان میشوند. با این روش قرآن را مانند یک سخنران ماهر برای یک مخاطب فرضی یا بر قلب خود اغراق میکنیم. خطابه‌خوانی آیات یا لحن‌الادا که منبعث از ادراک است در لحن خوانش ما باید شنیده شود. یعنی اگر آیات حماسی، داستانی، تعجبی و… است و هر لحن‌الادایی که متن آیه دارد، باید در تلاوت و فصحه خوانی ما نمود داشته باشد. این شنیدن باعث تقویت تمرکز ما شود و به این صورت فرمان تمرکز و ذهن را به دست میگیریم.
علاوه بر این، یادگیری خطابه و لحن الادای آیات نتیجه فهم آیات است. در نتیجه هم نوع بیان و هم پیام آن، توجه و یادگیری ما را به‌شدت افزایش میدهد. همچنین لحن خطابی همواره به ما یادآوری میکند که در محضر مصحف شریف هستیم و پروردگار در حال سخن‌گفتن با ماست. در نتیجه با این روش همیشه جایگاه والای قرآن را به خود یادآوری میکنیم. این عمل باعث میشود آداب، احترام و توجهای که شایسته است را به جا بیاوریم و از حفظ قرآن لذت و بهره بیشتری ببریم.
خطابه‌خوانی و یادگیری تکنیکهای مربوط به حفظ شنیداری، نیازمند آموزش است. ما میبایست زیر نظر یک استاد مسلط به این روش، نوع خوانش را بیاموزیم. با کمک تعالیم استاد حفظ خود، یاد میگیریم چطور بدون یادگیری زبان عربی و بر اساس درک معنا، لحن الادای عبارات را تشخیص دهیم. البته برای این کار نیازی به حفظ ترجمه آیات نداریم؛ بلکه با روش تصویری و به‌کارگیری حافظه مفهومی، لحن مرتبط آن را اجرا میکنیم.
بنابراین، حفظ آوایی بخش جذاب و خروجی کار شما است. زیرا در آن انیمیشن پویای تصویری شما به‌صورت یک دکلمه زیبا و جذاب ارائه میشود. با قرارگیری حافظه مفهومی و آوایی در کنار هم ذهن اجازه پیدا نمی‌کند که به سمت مسائل بی‌ربط حرکت کند. در نتیجه حفظ ما نه‌تنها بر ذهن فشار نمیآورد؛ بلکه باعث تقویت حافظه ما میشود.
حفظ تصویری چطور باعث تقویت حافظه میشود؟
افرادی زیادی میگویند که حفظ قرآن باعث تقویت حافظه میشود. اما این ادعا حقیقت ندارد! تنها حفظ اصولی، صحیح و تصویری قرآن باعث تقویت حافظه میشود. همان‌طور که تا اکنون متوجه شدیم، در حفظ تصویری قرآن، سه بعد تصویری، آوایی و مفهومی حافظه فعال میشوند. علاوه بر اینها حفظ تصویری شامل تکنیکهای مختلف برای تقویت بنیانهای حافظه است. ترفندهایی چون تقویت تمرکز، روشهای حک تصویر، نقشهسازی و کدگذاری آیات و… که تمرین و اجرای آنها به‌تدریج باعث تقویت حافظه ما میشود.
زمانی که از این ترفندها برای حفظ قرآن استفاده میکنیم، متوجه آسانی و لذتبخش بودن حفظ قرآن میشویم. درمییابیم برای اینکه حافظ قرآن شویم، نیازی به هوش و استعداد سرشار نداریم. بلکه همه علاقه‌‌مندان با حافظهای معمولی میتوانند حافظ کلام‌الله مجید شوند. به شرط آن که از روش و مسیر درست حرکت کنند و پشتکار داشته باشند.
کلام آخر
در این مقاله، روش معتبر حفظ تصویری قرآن کریم را به‌صورت کامل بررسی کردیم. به این منظور، نحوه عملکرد این روش و نتایج آن را بررسی نمودیم. سپس با بررسی حافظه مفهومی و آوایی، با روش انیمیشن‌سازی و خطابه‌خوانی قرآن آشنا شدیم. دریافتیم که تنها به کمک روش حفظ تصویری میتوانیم حافظه خود را تقویت کنیم. علاوه بر این، حفظ تصویری باعث میشود به سواد قرآنی و تدبر در آیات برسیم و از هدایتهای الهی قرآن بهرهمند شویم. در نتیجه حفظ تصویری قرآن مسیری معتبر و اصولی است که حفظی مانا، آسان و کاربردی را برای ما رقم میزند.
