چکیده
برخی از مؤسسات قرآنی ادعا میکنند که به کمک آموزش‌های خاصی، قرآن‌‌آموزان میتوانند در عرض یک ماه حافظ کل قرآن شوند. حال ممکن است برای شما این سؤال پیش بیاید که این مؤسسات از چه روش و تکنیک‌هایی استفاده میکنند و آیا اصلاً چنین ادعایی صحت دارد یا خیر؟ در این مقاله قصد داریم تا روش حفظ یکماهه قرآن را بررسی کنیم و دریابیم استفاده از این روش چه نتایجی به دنبال دارد. پس تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.
بررسی و آموزش روش حفظ یکماهه
به ادعای برخی مؤسسات قرآنی، با استفاده از راهکارهای تقویت حافظه و روش‌هایی مانند کدگذاری، میتوان در یک ماه قرآن را حفظ کرد و در سه ماه محفوظات را تثبیت کرد. همچنین شرکت‌کنندگان بعد از 10 الی 20 جلسه قادرند دو هزار درصد حافظه خود را تقویت کنند. علاوه بر این افراد میتوانند با گذراندن چنین آموزش‌هایی و انجام تمرین‌‌های لازم ۳۰۰ صفحه کتاب را در کمتر از یک ساعت بخوانند.
در این روش، برای هر صفحه از قرآن یک کد و گیره، در نظر گرفته میشود که ثابت هستند و تغییر نمیکنند. بدین صورت هر صفحه بهصورت مجزا حفظ میشود. به‌‌عنوان‌‌مثال برای عدد هر صفحه میتوان یک کد خلاقانه متناسب با نوع تلفظ عدد آن صفحه ایجاد کرد. سپس با نگاهی کلی به صفحه مورد‌نظر کلمات کلیدی آن صفحه مشخص میشود. منظور از کلمات کلیدی، کلمات مهمی هستند که بیشترین بار معنایی جمله را به دوش می‌کشند. حال این کلمات کلیدی در کنار هم قرار می‌گیرند و داستانی معنادار و خلاقانه به‌‌وسیله آن کلمات ساخته میشود. سپس این داستان در ذهن تصویرسازی میشود تا ماندگاری بیشتری داشته باشد؛ برای تصویرسازی هم باید با چشمان بسته به داستان فکر کنید. حالا به کمک این داستان میبایست اجزای صفحه را به یاد آورد.
آیا روش حفظ یکماهه نتیجه‌بخش است؟
گرچه تکنیک کدگذاری، از روش‌های حفظ مطالب است؛ اما حفظ قرآن در یک ماه، یعنی حفظ روزانه یک جزء کامل از قرآن و این امری بسیار دشوار و تا حدی غیرممکن است. چرا که حفظ هر صفحه از قرآن نیازمند انرژی و تمرکز بالایی است. افراد به طور معمول میتوانند روزانه 30 الی 40 صفحه را حفظ کنند، اما این در شرایطی است که زبان محفوظات، زبان مادری هر فرد باشد و چالشی در فهم و درک معانی وجود نداشته باشد. درحالی‌که زبان قرآن، عربی است و فهم برخی آیات حتی با مراجعه به ترجمه آن دشوار است.
البته ناگفته نماند که هوش و ظرفیت حافظه افراد متفاوت است. افراد کمی هستند که توانسته‌اند قرآن را در یک ماه حفظ کنند.
شناخت مزایا و معایب حفظ یکماهه بر اساس تجربه حافظان
زهرا کرباسی، مدیرعامل اتحادیه تشکل‌‌های قرآنی استان فارس، فردی است که توانسته است در مدت دو ماه حافظ کل قرآن شود. خانم کرباسی که به‌‌عنوان یکی از نخبگان قرآنی شناخته می‌‌شوند دربارهٔ شرایط استثنائی خود می‌گویند:
«من در سال 1381 برای حفظ قرآن کریم به جامعة‌القرآن کریم در شیراز رفتم. از‌آنجایی‌که نسبت به سایر قرآن‌‌آموزان سرعت حفظم بسیار بیشتر بود، ترجیح دادم حفظ قرآن را در خانه خود ادامه دهم و بعد از اتمام حفظ کل قرآن کریم، حفظیاتم را به اساتید جامعة‌القرآن ارائه دهم که موفق شدم ظرف مدت ۲ ماه کل قرآن کریم را حفظ کنم. در ابتدا من به دنبال ثبت چنین رکوردی نبودم و به‌‌این‌‌علت که در آن زمان حفظ قرآن کریم به این گستردگی، در کشور مطرح نبود. علاوه بر این گمان می‌‌کردم شاید افراد دیگری هم دارای چنین رکوردی برای حفظ کل قرآن کریم باشند.»
زهرا کرباسی، نخبه قرآنی
ازاین‌رو میتوان نتیجه گرفت که حفظ قرآن در یک الی دو ماه، برای عدهٔ انگشت شماری از نخبگان امکان‌پذیر است. بااین‌حال برای عموم افراد امری بسیار دشوار و حتی مضر است؛ زیرا ارسال حجم بالایی از مطالب در مدت‌زمان محدود به حافظه انسان فشار می‌آورد و ممکن است با ضربه‌زدن به حافظه، مغز را دچار آسیب کند. همچنین این روش روحیه فرد را از بین می‌برد و حافظ را دچار خستگی شدید و دلسردی می‌کند.
بررسی 5 عیب بزرگ حفظ های یک ماهه
با صرف‌نظر از میزان نتیجه‌بخش بودن روش حفظ یکماهه، حتی تلاش در این مسیر آسیب‌ها و معایب متعددی به دنبال دارد. طبق نظر اساتید با تجربهٔ حفظ، اگر برای حفظ قرآن زمان کمی اختصاص داده شود، فرد دچار اختلالات مختلفی خواهد شد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین معایب این شیوه می‌پردازیم.
1. تخریب حافظه و لبریزشدن گنجایش آن
حافظهٔ انسان دارای حجم مشخصی است. گنجایش حافظه می‌تواند در دراز‌مدت و به‌وسیلهٔ تکنیک‌های اصولی و صحیح افزایش یابد. اما گسترش حجم حافظه در زمان کوتاهی چون یک ماه، ممکن نیست. به همین علت میتوان گفت گنجایش حافظهٔ افراد در طول 30 روز، مانند گنجایش یک ظرف، ثابت است. حال وقتی مطالبی بیشتر از ظرفیت حافظه‌مان حفظ می‌کنیم، ظرف حافظه پر میشود و نهایتاً سر‌ریز می‌کند. اختلال در تمرکز و احساس گیجی از علائم فشار ناگهانی به حافظه است.
اکنون ظرفی شفاف و سرپوشیده را تصور کنید. فرض کنید ما آن‌قدر در آن آب می‌ریزیم تا کاملاً پر آب میشود. اگر بیشتر از ظرفیت ظرف و با فشار آب را وارد ظرف کنیم، چه اتفاقی میفتد؟ آیا دیواره‌های ظرف ترک نخواهد خورد و درنهایت نمی‌شکند؟ حفظ یکماهه هم مانند وارد‌‌کردن آب به ظرفی است که ظرفیت آن پرشده است. این روند شاید در روزهای اول مشکل جدی ایجاد نکند. اما بعد از گذشت یک ماه، می‌تواند آسیب‌های غیرقابل‌جبرانی به حافظه فرد وارد کند. زیرا فشار بیش از حد و ناگهانی، به حافظه ضربه می‌زند و در نهایت ضربات متعدد می‌تواند منجر به اختلالات حافظه در فرد شود.
2. تخریب روحیه و دل‌زدگی از مسیر حفظ
یکی از مهم‌ترین عیب‌های روش حفظ یکماهه، کاهش روحیه و انگیزه در حافظ است. میزان انگیزهٔ ما تأثیر مستقیمی با نحوهٔ عملکرد ما دارد. زمانی که از اشتیاق کافی برخورداریم و انگیزهٔ قوی داریم، می‌‌توانیم در دستیابی به هدف خود موفق شویم. اما روش حفظ یکماهه، یک هدف‌گذاری غیر‌منطقی و نامعقول است. هنگامی که برای رسیدن به مقصدی تلاش می‌کنیم که فراتر از توانمندی ماست، ذهن ما بهصورت ناخودآگاه دست از تلاش برمی‌دارد.
تصور کنید فردی از شما می‌خواهد در ازای دستمزدی بسیار بالا، در یک ساعت اتاقی را جارو بزنید. شما هم باکمال‌میل قبول می‌کنید. بار دیگر فرد از شما می‌خواهد در ازای مقدار پول بیشتری خیابانی را در یک ساعت جارو کنید. شاید این خواسته را هم بپذیرید. سپس فرد از شما درخواست می‌کند، برای دریافت مبلغی بسیار بسیار زیاد، کل خیابان‌های محله را در یک ساعت جارو کنید! این خواسته‌ای غیر‌منطقی و نشدنی است و مهم نیست چقدر روی خودتان فشار بیاورید. در نهایت شکست می‌خورید.
زمانی که ما تحت‌فشار هستیم و مدام با شکست روبه‌رو می‌شویم، روحیه‌ای برای ما باقی نمی‌ماند. ذهن ما دچار خستگی و فرسودگی میشود. ممکن است به‌اشتباه فکر کنیم، مشکل از ما و ضعف‌های ماست. در این صورت اعتماد‌به‌نفس خود را تخریب کرده‌ایم. شاید هم به مقصد خود شک کنیم و گمان ببریم که حفظ قرآن، هدف درستی برای ما نیست. درحالی‌که عیب کار نه در ماست و نه مقصد ما. مشکل مسیر و روشی است که برای رسیدن به مقصد انتخاب کرده‌ایم.
3. اختلال و برهم‌خوردن در نظم زندگی
حفظ قرآن در یک ماه، فعالیت ذهنی شدیدی است. این فعالیت سنگین ما را وادار می‌کند تا برنامهٔ یک‌ماههٔ مخصوصی برای خود بچینیم. به‌این‌ترتیب میبایست از دیگر امور روزمرهٔ زندگی خود دست بکشیم. کارهایی مانند تحصیلات، شغل حرفه‌ای، تفریحات، سرگرمی‌های موردعلاقه‌مان و… از جمله مواردی هستند که نمی‌توانیم آن‌ها را ادامه دهیم. در نتیجه به مدت یک ماه، امور مهم زندگی ما به حاشیه رانده میشود و تمام انرژی، تمرکز و توجه ما صرف حفظ قرآن میشود.
این برنامه برای بسیاری از افراد قابل‌اجرا نیست. همه نمی‌توانند یک ماه دست از کار و تحصیلاتشان بکشند؛ افراد زیادی از جمله بزرگسالان ناچارند تا ساعتی از روز مشغول کار شوند یا به امور شخصی، خانه‌داری و مراقبت از فرزندان خود برسند. درحالی‌که کنار‌گذاشتن این کارها ممکن نیست. به‌این‌ترتیب برنامهٔ حفظ یکماهه منحصر به افراد محدودی میشود که قادرند به مدت یک ماه، دیگر امور زندگی خود را کنار بگذارند.
نکته دیگری هم وجود دارد که باید به آن توجه کنیم. وقتی بهصورت فشرده روی کاری تمرکز می‌کنیم، بدون اینکه دیگر ابعاد زندگی خود را در نظر بگیریم، «تعادل» زندگی ما به هم می‌خورد؛ در نتیجه نیاز ما به استراحت، تفریح و وقت گذراندن در کنار خانواده و… فراموش میشود. به‌این‌ترتیب وقتی تعادل زندگی را از دست بدهیم، با اختلالات و گره‌های زیادی مواجه می‌شویم.
4. کاهش شدید کیفیت حفظیات
از دیگر معایب حفظ قرآن در یک ماه، کاهش کیفیت محفوظات است. حفظ حجم زیادی از مطالب در زمانی اندک، در ابتدا نتیجهٔ مثبتی دارد. زیرا احساس حافظ کل شدن به ما دست می‌دهد و فکر می‌کنیم که بر تمام مطالب حفظ شده تسلط کامل داریم. اما حقیقت این است که در این روش ما برای حفظ مطالب، وقت کافی به خود اختصاص نمی‌دهیم. در نتیجه ذهن ما فرصتی برای انتقال مطالب از حافظهٔ کوتاه‌مدت به حافظهٔ بلندمدت را ندارد. به‌این‌ترتیب بنیان حفظیات ما بسیار سست خواهد بود.
زمانی که بنای حفظیات را بر بنیانی ضعیف سوار می‌کنیم، با فروپاشی داشته‌های ذهنی مواجه خواهیم شد. حفظیات کم‌کیفیت ما، به‌مرور‌زمان باهم تلاقی پیدا میکنند و گیج و سردرگم می‌شویم. در نهایت خیلی زود هر آنچه حفظ کرده بودیم را از دست می‌دهیم.
باید به یاد داشته باشیم که نگهداری از حفظیات قدیمی به اندازهٔ دریافت محفوظات جدید مهم هستند. برای مثال یک مخزن آب را در نظر بگیرید. فرض کنید می‌خواهیم این مخزن را در مدتی کم از آب پر کنیم. به همین خاطر با کمک لولهٔ قطوری، آب زیادی را با فشار وارد مخزن می‌کنیم تا هرچه سریع‌تر پر آب شود. مشکل اینجاست که انتهای مخزن، سوراخی بزرگ وجود دارد که آب‌های ورودی را خارج می‌کند. به نظر شما آیا امکان دارد، بتوانیم این مخزن را پر کنیم؟ حفظیات ما نیز همچون آب درون مخزن است. میبایست با تکنیک‌های اصولی و صرف زمان، آن‌ها را در ذهن خود استوار کنیم. در غیر این صورت تمام زحمات ما بی‌نتیجه خواهد شد.
5. انس‌نگرفتن با قرآن
از دیگر معایب حفظ یکماهه، نبود فرصت کافی برای انس با قرآن است. در واقع هدف نهایی هر حافظ قرآنی باید انس با کلام خداوند و دریافت هدایت‌های معنوی باشد. زمانی که قصد ما تنها حفظ سریع آیات است، فرصتی برای درک معنا و تفکر در پیام قرآنی نداریم. به‌این‌ترتیب در تلاش برای حفظ قرآن، از هدف اصلی که انس با قرآن است جا می‌مانیم.
این در حالی است که در دیگر روش‌های معتبر همچون «حفظ تصویری قرآن»، حافظان مفاهیم قرآنی را درک و بررسی میکنند و سواد قرآنی خود را افزایش می‌دهند. این مسئله خود بر تثبیت حفظیات و داشتن حفظی لذت‌بخش و مانا کمک بسیاری به ما می‌کند.
کلام آخر
در این مقاله جذاب، روش حفظ قرآن در یک ماه را بررسی و صحت سنجی کردیم. سپس با بررسی نتایج این روش و افرادی که از این تکنیک استفاده کردند، به این نتیجه رسیدیم که حفظ قرآن در یک ماه برای عموم مردم امری محال و آسیب‌‌زا است. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
