تأثیرات شگفت‌انگیز پیش مطالعه در حفظ قرآن

چکیده

تصور کنید کاری فوری برای شما پیش‌آمده است و همین حالا مجبورید خودتان را به مکانی جدید برسانید. جایی که تابه‌حال آنجا نبوده­اید. قطعاً اولین کاری که همهٔ ما انجام می­دهیم، نگاه‌کردن به نقشه است. وقتی نقشهٔ مسیر را بررسی می­کنیم، ذهن ما با راه‌های مختلف آشنا می­شود و در نهایت ما کوتاه‌ترین و بهترین راه را پیدا می­کنیم. علاوه بر این مطمئن می‌شویم که گم نخواهیم شد.

تأثیر پیش مطالعه (پیش خوانی) بر یادگیری و حفظ قرآن، همانند داشتن نقشه راه است. این مرحله از حفظ قرآن، یکی از کلیدی‌ترین مراحل است که تأثیر زیادی بر آمادگی حافظه و ذهن ما می­گذارد.

پیش مطالعه چیست و چه تاثیراتی دارد؟

تأثیر پیش مطالعه در یادگیری به‌قدری چشمگیر است که در روش­های مشهور آموزشی از آن استفاده می­شود. شاید اسم روش آموزشی SQ3R را شنیده باشید. این روش یکی از مؤثرترین روش‌های مطالعه درسی در جهان است. جالب است بدانید که پیش مطالعه در روش SQ3R هم، یکی از مراحل اصلی است.

اکنون که مقداری به اهمیت پیش مطالعه پی بردیم، می‌خواهیم تأثیرات مهم آن را بر حفظ قرآن کریم بررسی کنیم. سپس بیاموزیم که روش صحیح پیش مطالعه چیست و چگونه آن را به مؤثرترین شکل پیاده کنیم. برخی از مهم‌ترین اثرات پیش مطالعه به شرح زیر است:

ایجاد پیش‌زمینه ذهنی

زمانی که پیش مطالعه انجام می­دهیم، ذهن ما گرم می­شود و با مطالب تازه، آشنایی پیدا می­کند. این پیش‌زمینه ذهنی، حفظ‌کردن را بسیار آسان­تر می‌کند. بدون انجام این مرحله، ذهن در مقابل آیات جدید متوقف می­شود. درنتیجه ممکن است برای حفظ مقدار آیات یکسانی، زمان و انرژی بیشتری بگذاریم، اما نتیجه کمتری بگیریم. این مسئله ممکن است در درازمدت، منجر به احساس سرخوردگی و دل‌زدگی شود.

ماندگاری بیشتر محفوظات

تحقیقاتی که روی دانش‌آموزان دبیرستانی انجام شده است نشان می­دهد، افرادی که از پیش مطالعه استفاده می­کنند، در واقع مغز خود را برای دفعات بیشتری در معرض مطالب آموزشی قرار داده‌اند. این مسئله عمق یادگیری را بیشتر می­کند. به‌این‌ترتیب، انتقال آیات حفظی از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت آسان‌تر اتفاق می‌افتد. البته مرور مرتب محفوظات هم دقیقاً چنین اثری دارد و نباید فراموش شود.

پیشگیری از خستگی

حفظ قرآن بدون پیش مطالعه، کار را برای مغز دشوار می­کند. چرا که مغز مجبور می‌شود ناگهان حجم زیادی از مطالب جدید را وارد حافظه کوتاه‌مدت کند. درنتیجه انرژی بیشتری صرف می‌کنیم و به همین دلیل، خیلی زود احساس خستگی و بی‌حوصلگی می‌کنیم. درحالی‌که با انجام پیش مطالعه، نه‌تنها سرعت ما بیشتر می‌شود؛ بلکه مغز هم کمتر احساس خستگی می‌کند.

افزایش تمرکز

یکی از تأثیرات مثبت پیش مطالعه بر یادگیری قرآن، ایجاد تمرکز است. زمانی که می‌خواهیم حفظ آیات الهی را شروع کنیم و از قبل با این آیات آشنایی داشته باشیم، ذهن ما آمادگی بیشتری برای یادگیری دارد و راحت‌تر آیات را حفظ می­کند. درحالی‌که (همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد) حفظ‌کردن بدون آمادگی قبلی، سخت‌تر است. مغز ما هم در نتیجهٔ انجام فرایندهای دشوار، تمایل بیشتری دارد که تمرکز خود را از عمل سخت به عمل آسان‌تر منتقل کند. به‌این‌ترتیب حواس‌پرتی بیشتری نیز رخ می‌دهد.

افزایش سرعت یادگیری

وقتی پیش مطالعه انجام می‌دهیم، در زمان کمتری آیات تعیین شده را به‌خاطر می‌سپاریم. علت این افزایش سرعت این است که از قبل، ذهن ما با بخشی از مطالب آشنایی پیدا کرده است. پیش مطالعه مثل این است که پازلی تکمیل نشده را در ذهن ما ایجاد می‌کند و در زمان حفظ، ما با داشتن یک تصویر کلی، سریع‌تر این پازل را تکمیل می­کنیم.

افزایش میزان یادگیری

فرض کنید شما بدون پیش خوانی، می‌توانید یک صفحه قرآن را در دو ساعت حفظ کنید. حال اگر از قبل پیش خوانی داشته باشید، می­توانید در دو ساعت، بیشتر از یک صفحه به محفوظات خود اضافه کنید. یعنی در کنار افزایش سرعت حفظ، میزان آیاتی که می­توانید حفظ کنید هم‌افزایش می‌یابد.

چگونه پیش مطالعه‌ای صحیح برای حفظ قرآن داشته باشیم؟

بسیار ساده است. پیش مطالعه، قبل از حفظ آیات جدید انجام می­شود؛ به‌عنوان‌مثال فرض کنید شما قصد دارید روزانه یک صفحه قرآن حفظ کنید. به‌عنوان پیش مطالعه، کافی است قبل از حفظ صفحهٔ جدید، هر بار 5 صفحه جلوتر را روخوانی کنید.

دقت داشته باشید که پیش مطالعه را در مکان و زمان مناسب انجام دهید. بهترین مکان، جایی است که در آن احساس راحتی داشته باشید و چیزی باعث حواس‌پرتی و کاهش تمرکز شما نشود. بهترین زمان پیش مطالعه هم ساعت طلایی شماست.

البته شاید تابه‌حال درباره ساعت طلایی چیزی نشنیده باشید؛ برای هر فردی در شبانه‌روز یک ساعت طلایی وجود دارد که در آن زمان بیشترین قدرت اخذ حافظه‌ای را دارد. این ساعت برای هر فردی، بسته به عوامل مختلفی (همچون تغذیه، شغل، وضعیت جسمانی و…) متفاوت است. درهرحال باید با آزمون و مقایسه، ساعت مخصوص خود را پیدا کنید و پیش مطالعه و حفظ آیات جدید را در این ساعات انجام دهید.

نکته مهم: بهتر است بین پیش مطالعه و حفظ آیات، فاصله‌ای نیندازید. چرا که تمرکزتان کاهش پیدا می‌کند. دکتر علی رجبی، استاد بین‌المللی حفظ قرآن در این باره می‌گویند: «مبطلات نماز، مبطلات حفظ هم هست. همان‌طور که استراحت و ایجاد وقفه بین اجزای نماز مجاز نیست، فاصله انداختن بین آیات حفظی هم صحیح نیست و بر حافظه تأثیر خوبی نمی­گذارد.»

سخن پایانی

در این مقاله آموختیم، پیش مطالعه مرحلهٔ مهمی از حفظ قرآن است. همچنین با تأثیرات پیش خوانی بر یادگیری و حفظ قرآن نیز آگاه شدیم: فهمیدیم که با انجام مطالعهٔ قبلی، درواقع ذهن خود را برای یادگیری آماده و گرم می­کنیم. به دنبال آن، تمرکز، سرعت و ظرفیت حفظیات ما افزایش می‌یابد و دیرتر دچار خستگی می‌شویم و در حالی همهٔ این فواید را به دست می­آوریم که انجام پیش مطالعه بسیار آسان و راحت انجام می‌شود و زمان زیادی نیاز ندارد.

در آخر هم به این مسئله اشاره کردیم که در کنار پیش خوانی، باید بستر مناسبی فراهم کنیم و با انتخاب زمان و مکان درست، تمرکز خود را بالاتر ببریم. باشد که خداوند توفیق انس با آیات الهی و حفظ کلام‌الله مجید را به همگی ما عنایت فرماید. از همراهی گرم شما عزیزان سپاسگزاریم و خوشحالیم که در افزایش اطلاعات شما سهیم بودیم.