چکیده
مفسرین قرآن می‌گویند پیام وحی (برخلاف سایر پیغمبران) مستقیماً بر قلب حضرت محمد (ص) نازل شد؛ بنابراین جایگاه اصلی آیات قرآن، قلب انسان است. حافظان قرآن هم مانند پیامبر اکرم (ص)، آیات وحی را در قلب خود نگهداری می‌کردند. پرسش اینجاست که حضور کلام پروردگار در قلب و ذهن آدمی چه تأثیری در زندگی او می‌گذارد؟ این تقلید پیامبرانه چه نقشی در سعادت و موفقیت انسان دارد؟
در این مقاله اثرات حفظ قرآن در زندگی انسان، از کودکی تا زمان مرگ را، بررسی می‌کنیم تا ببینیم تأثیر حفظ قرآن در تک‌تک مراحل زندگی چگونه است. باشد که با فهم برکات و تأثیرات شگفت قرآن، گامی به سمت یک زندگی قرآنی برداریم. با ما همراه باشید.
تأثیر حفظ قرآن در رشد و بالندگی کودک
کودکی دوران تأثیرپذیری است؛ زمانی که از دنیا چیز زیادی نمی‌دانیم و این وظیفهٔ بزرگ‌ترها و والدین ماست تا بذر رفتارها و اندیشه‌های نیک را در وجود خام ما بکارند. تعلیم قرآن نه‌تنها شایسته‌ترین تعلیمات است؛ بلکه حق کودکان است. امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «فرزند را بر پدر حقی است و پدر را بر فرزند حقی، حق پدر بر فرزند آن است که فرزند در هر چیز جز نافرمانی خدای سبحان او را فرمان برد و حق فرزند بر پدر آن است که او را نام نیکو نهد و نیکو تربیت کند و قرآنش تعلیم دهد.»
گرچه کودکان در مرحله‌ای نیستند که درک کاملی از آیات قرآن را داشته باشند؛ اما حفظ قرآن، کودکان را در مسیر درست هدایت قرار می‌دهد. به این صورت که اعمال نیک و بد در ذهنشان نهادینه می‌شود و از همان اوایل زندگی عادات صحیح در وجودشان شکل می‌گیرد.
علاوه بر این حفظ قرآن در افزایش اعتمادبه‌نفس آنها نیز نقش مؤثری دارد؛ زمانی که کودکان به‌عنوان حافظ قرآن مورد تشویق جامعه قرار می‌گیرند و یا در مسابقات قرآنی شرکت می‌کنند، خود را به‌عنوان فردی ارزشمند در جامعه می‌یابند.
در کنار همهٔ این فواید، حفظ آیات قرآن در موفقیت تحصیلی کودکان نیز نقش مهمی را ایفا میکند؛ طی تحقیقات متعددی که انجام شده، حفظ قرآن و تقویت حافظه، رابطهٔ مستقیمی با هم دارند. کودکانی که با حفظ و مرور مداوم قرآن حافظه طولانی‌مدت خود را تقویت می‌کنند، در یادگیری و به‌خاطر سپردن مباحث درسی نیز عملکردی بسیار بهتری نسبت به سایر هم‌کلاسی‌هایشان دارند.
موفقیت در طلایی‌ترین دوران زندگی با حفظ قرآن
امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«مَنْ قَرَاَ الْقُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُؤمِنٌ اِخْتَلَطَ الْقُرآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ وَ جَعَلَهُاللّه عَزَّوَجَلَّ مَعَ الْسَّفَرَةِ الْکِرامِ الْبَرَرَةِ، وَ کانَ الْقُرآنُ حَجیزا عَنْهُ یَوْمَ الْقیامَةِ.»
کافی، ج2، ص603
«هر مؤمنی که در جوانی قرآن تلاوت کند، قرآن با گوشت و خونش در هم می‌آمیزد و خداوند عزّوجل او را با فرشتگان بزرگوار و نیک قرار می‌دهد و قرآن نگهبان او در روز قیامت، خواهد بود.»
امام صادق (ع) به‌خوبی این مسئله را توضیح می‌دهند که گرچه قرآن در همه دوران ها برای انسان بهره‌های فراوانی دارد؛ اما تأثیر حفظ قرآن در زندگی جوانان چندین برابر بیشتر است.
انس با قرآن در دوران جوانی انسان اعجاز میکند؛ چراکه آموزش در دوران جوانی همچون حکاکی بر سنگ است. این دوران، زمان عبور از کودکی و آغاز تصمیم‌گیری‌های مهم است. جوانان در این دوره هنوز پرونده‌ای سنگین برای اعمالشان شکل نداده‌اند و همچون خمیری شکل نگرفته می‌توانند با هدایت‌های قرآنی، بنیانی استوار برای خود بسازند.
جوانی که حافظ و عامل به قرآن است، در تمام تصمیم‌های مهم دوران جوانی همچون انتخاب رشته تحصیلی، ازدواج، فرزندآوری، انتخاب شغل مناسب و…. خداوند و سعادت حقیقی خود را در اولویت قرار می‌دهد و درس‌هایی که از هم‌نشینی و انس با قرآن گرفته است، او را به سمت بهترین انتخاب‌ها هدایت میکند. درس‌هایی همچون صبر، پاکدامنی و ایمان، چراغ‌هایی هستند که راه درست را از بیراهه‌های دوران جوانی نشان می‌دهند.
امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند:
«وَاعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ عَلَى أَحَد بَعْدَ الْقُرْآنِ مِنْ فَاقَة، وَلاَ لاحَد قَبْلَ الْقُرْآنِ مِنْ غِنیً؛ فَاسْتَشْفُوهُ مِنْ أَدْوَائِکُمْ، وَاسْتَعِینُوا بِهِ عَلَى لاَْوَائِکُمْ، فَإنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ أَکْبَرِ الدَّاءِ، وَهُوَ الْکُفْرُ وَالنِّفَاقُ؛ از این کتاب بزرگ آسمانی برای بیماری‌های خود شفا بخواهید و برای حل مشکلاتتان از آن یاری بطلبید؛ چرا که در این کتاب درمان بزرگ‌ترین دردهاست: درد کفر و نفاق و گمراهی و ضلالت.»
نهج‌البلاغه: خطبه 176
برکات حفظ قرآن در کهن‌سالی
شاید مهم‌ترین تأثیر حفظ قرآن در مراحل پایانی زندگی، یعنی دوران کهن‌سالی، دوری از احساس تنهایی باشد. انسان در این مرحله از زندگی، بیشتر از هر وقت دیگری شکننده و آسیب‌پذیر می‌شود و احساس تنهایی وجود او را فرامی‌گیرد. اینجاست که انسان با حفظ قرآن، بهترین همنشین را برای خود برگزیده است. درنتیجه کلام خدا همیشه همراه اوست و همانا که یاد خدا آرامش‌بخش دل‌هاست و نگرانی‌ها و تنهایی‌های دوران کهن‌سالی را به آرامش بدل میکند.
امام صادق (ع) می‌فرمایند:
«اگر همه مردم زمین از دنیا بروند، تا وقتی که قرآن با من است از هیچ‌چیز ترسی ندارم.»
بحار، ج 46، ص 107
در کنار فواید روحی و روانی، حفظ قرآن فرد را با تکنیک‌های مختلف پیش مطالعه، تمرکز، نقشه‌بندی آیات و… آشنا میکند که بنیان‌های حافظه را در او قوی‌تر میکند. این مسئله باعث فعال‌تر شدن مغز می‌شود و از آلزایمر در دوران کهن‌سالی جلوگیری میکند.
تأثیر حفظ قرآن بعد از مرگ
بیشترین و والاترین تأثیر حفظ قرآن، پاداش‌های اخروی و درجات رفیع بهشتی است. برکات انس با قرآن، توشه‌ای است که می‌توانیم با خود به دنیای پس از مرگ ببریم. روایات و احادیث بسیاری وجود دارد که مقام بلند حافظان قرآن را در بهشت توصیف می‌کنند.
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند:
«الحافظ للقرآن العامل به مع السفرة الکرام البررة؛ حافظ قرآن که عامل به آن است، همنشین فرشتگان پیام‌آور نیک‌رفتار است».
الکافی: 2/603/2.
البته در اینجا امام این نکته را یادآور می‌شوند که حافظ قرآن همنشین فرشتگان خداوند خواهد بود، به‌شرط آن که عامل به قرآن هم باشد.
کلام آخر
قرآن کتاب هدایت و روشنایی است. تأثیر حفظ قرآن در مراحل زندگی، به‌قدری متحول‌کننده است که توصیف آن کار دشواری است. چه بسیار افرادی که با توسل به آیات نورانی قرآن عاقبت‌به‌خیر شده‌اند و در مواجهه با موانع مختلف زندگی، سربلند بیرون آمدند. به امید اینکه بیش‌ازپیش حفظ قرآن را در برنامه‌های روزانهٔ خود و خانواده‌مان بگنجانیم و در ادامه زندگی‌مان از برکات هم‌نشینی قرآن بهرهٔ بیشتری ببریم.
