چکیده
زمانی که آیات قرآن بر پیامبر وحی میشد، عده‌ای از اصحاب ایشان، آیات را در سینه‌هایشان حفظ می‌کردند تا در سریع‌‌ترین فرصت این آیات را در جایی ثبت کنند. عدهٔ بسیاری هم که سواد خواندن و نوشتن نداشتند، این آیات را حفظ می‌کردند تا از این طریق به آیات الهی دسترسی داشته باشند و آنها به را به دیگران انتقال دهند. اما پرسشی که مطرح میشود این است که باتوجه‌به گسترش سواد و وجود قرآن در بیشتر خانهها، آیا هنوز هم نیازی به حفظ قرآن است؟ به زبان ساده، «چرا قرآن حفظ کنیم؟» این پرسشی مهم برای بسیاری از علاقه‌مندان به حفظ قرآن است؛ به همین منظور در این مقاله می‌خواهیم آثار حفظ قرآن را در زندگی حافظان بررسی کنیم و با نگاهی همه‌جانبه به این موضوع، دریابیم که چرا قرآن حفظ میکنیم.
دریافت جایگاه اجتماعی بالا، کمترین اثر حفظ قرآن
اولین و کمترین اثر حفظ قرآن، دستیابی به جایگاه اجتماعی عالی است. حافظان قرآن، علاوه بر اینکه نزد خدا مقبولیت دارند، در نزد خلق خدا هم محبوب هستند. زمانی که افراد به حفظ قرآن مشغول میشوند، مورد تشویق و حمایت خانواده و اطرافیانشان قرار میگیرند. زمانی هم که موفق به حفظ قرآن میشوند، خود را به‌عنوان حافظ قرآن معرفی میکنند که افتخاری بزرگ محسوب میشود. به همین دلایل حافظان قرآن، به‌تدریج اعتمادبه‌نفس بالایی به دست میآورند.
علاوه بر این، کسانی که برای مدت طولانی و به‌صورت منظم با قرآن در ارتباط هستند، به طور طبیعی فرصت بیشتری برای انس با قرآن دارند. این موضوع باعث میشود تا با قرآن انس بیشتری بگیرند و شخصیت و سبک زندگی آنها دچار تحول شود. به همین علت بسیاری از حافظان قرآن، از روحیه و رفتاری برخوردار میشوند که جدا از جایگاه اجتماعی حافظان، محبوبیت آنها را دوچندان میکند و از آنها انسان‌های خوش‌رفتار و دوست‌داشتنی میسازد.
علت این تحول شخصیتی آن است که این افراد با قرآن که کلام خداست، همنشین بودهاند و ازآنجایی‌که کمال همنشین همواره در انسان اثر میکند، این حافظان هم ناگزیر از قرآن اثر میپذیرند. اگر میخواهید با دیگر آثار اجتماعی حفظ قرآن آشنا شوید، مطالعه مقالهٔ جذاب «تأثیر حفظ قرآن در مراحل زندگی» را به شما توصیه میکنیم.
تأثیر مستقیم حفظ آیات الهی در آرامش روح و روان
حافظان قرآن، وحی الهی را در جان خود نگه میدارند. حضور قرآن در قلب انسان، باعث میشود همواره از برکات قرآن بهرهمند شویم. بسیاری از افراد هنگام مواجه با مشکلات و نگرانی‌های زندگی، به تلاوت قرآن روی میآورند تا آرام شوند، درحالی‌که حافظان قرآن دسترسی دائم به آیات الهی قرار دارند. این مسئله مانند این است که افراد همیشه همراه خود جعبه‌ای از انواع داروهای مؤثر به همراه داشته باشند و هنگام بروز هر مشکل و دردی از داروهای مناسب استفاده کنند. قرآن هم چشمه‌ای شفابخش است که برای انواع بیماریهای روحی، درمانی دارد. خداوند در آیهٔ 24 سورهٔ محمد می‌فرماید:
«أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمیْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها؛ آیا در آیات قرآن تفکر نمی‌کنند یا بر دل‌هایشان خود قفل‌ها (ی جهل و نفاق) زده‌اند»
سوره محمد، آیه 24
از این آیه می‌توان دو نتیجه مهم گرفت؛ نخست آنکه تدبر در قرآن قفلهای قلب انسان را میگشاید. منظور از قفلهای قلب، همان بیماری‌هایی روحی همچون افسردگی، حسد، حرص، کینه، خشم و… است. نتیجه دومی که از این آیه برداشت میشود این است که حفظ قرآن زمانی ما را به نتایج عالی میرساند که همراه با تدبر در قرآن باشد.
درواقع کسی که آیات قرآن را به طور کامل حفظ باشد؛ اما درک ناقصی از معانی آن داشته باشد، مانند کسی است که از آب دریا فقط جرعه‌ای کوچک برای خود برداشته است. اما زمانی که حفظ قرآن همراه فکر و اندیشه باشد، انسان انس بیشتری با قرآن می‌گیرد و تنها در نتیجهٔ انس با کلام الهی است که روح انسان شفا می‌یابد. برای آشنایی با روشهای تدبر در قرآن مقاله «روشهای اصولی تدبر و پژوهش در قرآن» را از دست ندهید.
نجات خود و عزیزان در آخرت با حفظ قرآن
از دیگر دلایل حفظ قرآن، کسب ثوابهای اخروی است. خداوند برای حافظان قرآن مقام بلندی در روز قیامت قائل است و ایشان با حفظ هر آیه از قرآن، ثواب و اجر بزرگی برای خود ثبت میکنند. پیامبر اکرم درباره جایگاه حافظان در آخرت می‌فرمایند:
«درجات بهشت به تعدد آیه‌های قرآن است. وقتی که صاحب قرآن وارد بهشت شود، به وی میگویند بخوان و بالا برو که هر آیهای را درجهای است.»
بحار الأنوار، ج 92، ص 22
طبق این حدیث، بالاترین درجات بهشت از آن حافظان قرآن است. در روایت دیگر از پیامبر آمده است که:
«مَن قَرَاَ الْقُرآنَ حَتّی یسْتَظْهرَهُ وَ یحْفَظَهُ اَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ و شَفَّعَهُ فی عَشْرَةٍ مِنْ اَهْلِ بَیتِهِ کلِّهِمْ قَدْ وَجَبَتْ لَهُمُ النّارُ؛ هر که (آن‌قدر) قرآن بخواند تا حفظ شود، خداوند او را به بهشت داخل خواهد کرد و شفاعتش را درباره ده نفر از خانواده‌اش که آتش جهنم بر آن واجب شده، می‌پذیرد.»
مجمع البيان، ج 1، ص 45
به‌این‌ترتیب حافظان قرآن از معدود افرادی هستند که می‌توانند شفاعت کنند. علاوه بر این اینها، حفظ قرآن انسان را از عذاب الهی در امان نگه می‌دارد. رسول‌الله در این باره می‌فرمایند:
«لا یعَذِّبُ اللهُ قَلباً وَعَی الْقُرآن؛ خداوند متعال قلبی که قرآن در آن باشد را عذاب نمی‌کند.»
مستدرک الوسائل، ج 4، ص 233
عمل به قرآن، شرط مهم کسب آثار و فواید معنوی حفظ
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، حفظ قرآن تنها زمانی که با تدبر همراه باشد، زمینه هدایت انسان و بهرهمندی از برکات قرآن را فراهم میکند. حال ممکن است با این پرسش مواجه شویم که چطور متوجه شویم، حفظ قرآن ما همراه با تفکر و تدبر کافی بوده است؟ پاسخ در نتیجه کار ماست.
اگر به‌عنوان حافظ قرآن، الگوی مناسبی برای دیگر افراد جامعه هستیم و پیروی از دستورات خداوند در جان ما نهادینه شده است، می‌توانیم از صحت حفظمان مطمئن شویم. از طرف دیگر اگر حافظ کل قرآن هستیم؛ اما برخلاف فرمایشهای قرآن عمل میکنیم یا نسبت به تعابیر قرآن بی‌تفاوت هستیم، نباید انتظار دریافت پاداش حافظان واقعی قرآن را داشته باشیم؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که حفظ قران باید همراه با تدبر باشد و به عمل صالح منجر شود.
کلام آخر
در این مقاله پرسیدیم که چرا قرآن حفظ کنیم؟ سپس با بررسی تعداد اندکی از فواید و آثار حفظ قرآن، به این پرسش پاسخ دادیم. همچنین دریافتیم که حافظ واقعی کسی است که هم‌زمان با حفظ قرآن، در معانی آیات الهی تدبر میکند و با تفکر در روح و جان خود تحول ایجاد میکند. درنهایت این مسئله را برای خود یادآوری کردیم که میزان تأثیرگذاری حفظ قرآن در رفتار و اعمال ما قابل‌مشاهده است. حافظ واقعی آن است که در اثر هم‌نشینی با قرآن، از کمالات قرآن بهرهمند شود و الا به قول شاعر، همان خاکی باقی می‌مانیم که بوده‌ایم.
