چکیده
آیا شما هم به‌تازگی تصمیم به حفظ قرآن گرفته‌اید؛ اما نمی‌‌دانید از چه سوره‌ای شروع کنید؟ اگر این طور است، شما در کلیدی‌ترین مسیر حفظ قرآن قرار دارید؛ زیرا اکنون لحظه‌‌ای است که می‌‌توانید با انتخاب مسیر نادرست، فرایند حفظ را خسته‌کننده و طولانی کنید یا با انتخاب روش صحیح، حفظی لذت‌بخش، آسان و سریع را تجربه کنید.
از رایج‌ترین پرسش قرآن‌آموزان در ابتدای مسیر این است که چگونه حفظ قرآن را شروع کنیم؟ یا برای حفظ قرآن از کدام سوره شروع کنیم؟ در این مقاله می‌خواهیم به این پرسش‌های پایه‌ای و مهم، پاسخ‌های جامع دهیم. همچنین «نقشه راهی جامع» در اختیار شما عزیزان قرار می‌دهیم تا با چشم‌اندازی روشن، در مسیر صحیح حفظ قرار بگیرید. پس در ادامه با ما همراه شوید.
اهمیت انتخاب شروعی درست برای حفظ قرآن
همانطور که می‌دانید، قرآن به روش‌های مختلف دسته‌بندی‌شده است؛ آیات، سوره‌ها، جزء‌ها و احزاب مختلف، کلام الهی را به‌خوبی تقسیم‌بندی کردهاند. یکی از اعجاز قرآن این است که در عین نزول تدریجی، در زمان و مکان‌های مختلف، مفاهیم آن دارای پیوستگی و تطابق کامل است. از سوی دیگر، با وجود پیوستگی و انسجام قرآن، هر بخش به‌تنهایی پیام کاملی را به خواننده منتقل میکند. به همین دلیل بسیاری از حافظان، باتوجه‌به این مسئله، حفظ قرآن را از بخش‌های مختلفی آغاز می‌کنند.
ممکن است شما هم از اساتید مختلف، توصیه‌های متفاوتی درباره شروع حفظ قرآن شنیده باشید. وجود توصیه‌های متنوع در این باره، نشان‌دهندهٔ اهمیت این موضوع است؛ چراکه آغاز درست، تأثیر شگرفی در ادامهٔ عملکرد ما دارد و ممکن است باعث سرعت پیشرفت یا کندی حرکت ما شود.
اما در نهایت برای حفظ قرآن از کدام سوره شروع کنیم تا حفظ صحیح‌تری داشته باشیم؟ برخی از ابتدا، عده‌ای از وسط و افرادی دیگر از انتهای قرآن، شروع به حفظ می‌کنند. در میان این روش‌های مختلف، کدام شیوه مؤثرتر است؟ در ادامه رایج‌ترین توصیه کارشناسان برای انتخاب سوره آغازین حفظ را با هم بررسی می‌کنیم و با ذکر دلایل منطقی شما را به سمت بهترین گزینه هدایت می‌کنیم.
بررسی 4 جزء مهم برای شروع به حفظ قرآن
تجربه نشان داده است که به‌‌طور‌کلی چهار روش برای انتخاب سوره نخستین حفظ در میان حافظان رایج است:
- شروع از جزء سی: عده‌ای توصیه می‌کنند تا قرآن‌آموزان از جزء سی، حفظ قرآن را آغاز کنند. زیرا این جزء دارای سوره‌های کوچک‌تری است و حفظ آنها آسان است. اما این روش درست نیست. اگر کل قرآن را در نظر بگیریم، درمییابیم که بخش اعظمی از قرآن شامل سوره‌های بزرگ میشود. زمانی که از جزء سی شروع به حفظ می‌کنیم، ذهن ما بر اساس سوره، پیش می‌رود. درحالیکه روش صحیح این است که حفظ خود بر اساس سطرها و آیات جلو ببریم. به‌این‌ترتیب در مواجه با سوره‌ها و آیات طولانی، ذهن ما دچار خستگی نمی‌شود.
- آغاز از پنج جزء پایانی (سوره محمد به بعد): برخی دیگر معتقدند که اگر حفظ قرآن از پنج جزء پایانی (سوره محمد به بعد) شروع شود، بهتر است. اما این روش هم نادرست است. زیرا شروع از پنج جزء پایانی، باعث ایجاد سردرگمی در مفاهیم قرآنی میشود. محتوای این بخش به‌گونه‌ای است که اگر در ابتدای حفظ قرار بگیرد، حفظ سوره‌های قبل را سخت‌تر میکند. به همین دلیل این روش هم توصیه نمی‌شود.
- شروع حفظ از ۱۰ جزء پایانی: عده‌ای از افراد ۱۰ جزء پایانی را برای شروع حفظ پیشنهاد می‌کنند؛ زیرا ده جزء پایانی برای بسیاری از حافظان، سخت‌ترین بخش حفظ است و این افراد می‌خواهند با حفظ سخت‌ترین قسمت، بقیهٔ روند را آسان‌تر کنند. درحالیکه این توصیه، کاربردی نیست. ده جز پایانی تفاوت زیادی با دیگر بخش قرآن ندارد. دلیل سخت به‌نظررسیدن آن، این است که حافظان با رسیدن به قسمت‌های پایانی احساس خستگی می‌کنند و تمرین کمتری انجام می‌دهند. به همین ترتیب اگر حافظ از این بخش آغاز کند، در عوض حفظ بیست جز اول برایش سخت میشود.
- حفظ از آغاز قرآن: حفظ قرآن از ابتدای آن به دلایل زیر، صحیح‌ترین گزینه است:
- اول اینکه، جزء اول شامل سوره بلند بقره میشود؛ حفظ این سوره، ترس و غیرممکن‌بودن حفظ کل قرآن را از بین می‌برد و اتمام آن به حافظ جرئت و اعتماد‌به‌نفس خوبی می‌دهد. این اعتماد‌به‌نفس، در ابتدای مسیر حفظ، نقش کلیدی در حفظ انگیزه و روحیه حافظ را دارد و برای ادامهٔ مسیر به او انگیزه می‌بخشد.
- دلیل دیگر این است که با حفظ سوره بقره، ذهن ما نه بر اساس سوره، بلکه طبق سطور و آیات حفظ میکند. از آنجایی هم که بیشتر قرآن شامل سوره‌های طولانی است، پیشروی با این روش، بهترین نتیجه را ایجاد میکند. در غیر این صورت، حفظ سوره‌های طولانی سخت و دشوار به نظر می‌رسد.
- دلیل سوم برای حفظ قرآن از جزء یک، ویژگی‌های خاص آن است. سوره بقره که در ابتدای جزء یک قرار دارد، دارای آهنگ کلام زیبایی است. این آهنگ کلام، به کمک حافظهٔ آوایی می‌آید و حفظ را لذت‌بخش‌تر و آسان‌تر میکند. علاوه بر این محتوای سوره بقره، پر از مفاهیم داستانی است. این داستان‌ها با قرارگیری در حافظه مفهومی ما، باعث میشود حفظ باکیفیت‌تری داشته باشیم.
- در نهایت برای ایجاد نظم و دریافت‌های قوی تصویری، خوب است که حافظان به ترتیب و از ابتدای قرآن حفظ خود را پیش ببرند؛ این کار باعث جانمایی صحیح کروکی آیات و صفحات در ذهن میشود.
به‌این‌ترتیب ما می‌توانیم با یک شروع قوی و مشاهده پیشرفت‌های سریع، روحیه و انگیزهٔ خود را بالا برده و تا پایان مسیر، حفظی راحت و دلنشین را تجربه کنیم.
6 گام طلایی برای رسیدن به درجه حفظ کل قرآن
حال متوجه شدیم برای حفظ قرآن از کدام سوره شروع کنیم و این، مبدأ حرکت ماست. اما برای حرکت از مبدأ به مقصد، مسیرهای مختلفی وجود دارد. برخی از این مسیرها، سختی‌های زیادی به همراه دارند و ممکن است با وجود گذشت زمانی طولانی نتیجه قابل‌قبولی نداشته باشند؛ راه‌هایی که نه‌تنها به مقصد ختم نمی‌شوند؛ بلکه ما را دچار ضرر و زیان میکند.
به همین دلیل بعد از تعیین مبدأ، باید به‌دقت مسیر صحیح خود را پیدا کنیم. راهی که حفظ قرآن را لذت‌بخش و کوتاه کند و در‌نهایت ما را به نتیجه مدنظر برساند؛ یعنی رسیدن به مرتبه حافظ مسلط به کل قرآن کریم. از‌این‌رو سؤالی که مطرح میشود این است که چگونه حفظ قرآن را شروع کنیم تا در زمان کوتاه و به‌آسانی، حفظی اصولی و صحیح داشته باشیم؟ در ادامه نقشه راهی برای شما قرار می‌دهیم که حافظان موفق از آن برای رسیدن به مقصد استفاده کردهاند و بدون تردید شما نیز با عمل دقیق به آن، به این گنج ارزشمند یعنی حفظ کل قرآن دست خواهید یافت.
1. هدف‌گذاری اصولی
هدف‌مندی نشانهٔ اراده و مصمم بودن هر فرد است. زمانی که برای خود هدف تعیین می‌کنیم تا در بازهٔ زمانی مشخصی، حفظ کل قرآن را به اتمام برسانیم، اولین قدم را برداشته‌ایم. از‌این‌رو بهتر است دفترچهای برداریم و این هدف خود را یادداشت کنیم. از این دفترچه می‌توان برای برنامه‌ریزی روزانه استفاده کرد. به کمک یادداشت‌برداری‌های خود می‌توانیم عملکرد خود را تا انتهای مسیر حفظ، بررسی کنیم.
2. فراهم‌کردن الزامات جانبی
بعد از تصمیم‌گیری، اکنون نوبت ایجاد بستر مناسب است. حفظ قرآن نیازمند آماده‌سازی الزامات ضمنی است؛ این الزامات مانند ابزار و وسایل سفر است. برای اینکه سفری امن و لذت‌بخش داشته باشیم، لازم است تا‌حد‌امکان شرایط را به نفع خود، تنظیم و خود را مجهز کنیم. از جملهٔ این الزامات، شامل موارد زیر است:
- انتخاب مکان مناسب: محیط اطراف ما، تأثیر مستقیمی بر احوال و عملکرد ما می‌گذارد. محیطی که برای حفظ قرآن انتخاب می‌کنیم، باید در شان امر حفظ قرآن باشد؛ بدین معنا که احوالات معنوی ما را تقویت کند و باعث حواس‌پرتی‌مان نشود. محیط آرام، خلوت، دل‌باز با دمای مناسب، بهترین شرایط برای حفظ قرآن است.
- کشف زمان مناسب: ساعت مشخصی برای حفظ وجود ندارد که بتوان آن را به همه توصیه کرد. در حقیقت این کار، مانند تجویز داروی واحد برای همه بیمارانی است که سردرد گرفته‌اند؛ زیرا هر فردی سبک زندگی، سیستم بدنی، برنامه‌ریزی، مشغله‌ها، تغذیه و… خود را دارد. به همین علت، هر فرد می‌بایست، خود زمان مناسب برای حفظ را کشف کند. توصیه می‌کنیم که در ساعت ثابتی از روز به حفظ قرآن مشغول شوید. این کار با ایجاد اشتهای ذهنی، حافظه شما را تقویت میکند و در اراده و نظم شما تأثیر مثبتی می‌گذارد.
- قرآن مناسب: انتخاب قرآن مناسب، یکی دیگر از الزامات جانبی حفظ قرآن است؛ زیرا قرار است برای مدت زمانی زیادی به صفحات آن خیره شوید. پس در انتخاب قرآن مناسب نهایت دقت را به خرج دهید. بهتر است از قرآن‌های با رنگ‌بندی و خط مناسب و واضح استفاده کنید.
3. بهره‌گیری از دانش حافظان و اساتید موفق
مرحله سوم برای شروع حفظ قرآن، بهره‌گیری از روش درست و اصولی حافظان حرفه‌ای است. فراگیری آموزش‌های کاربردی، اصلی‌ترین کلید موفقیت حافظان است؛ چراکه آموزش صحیح، رمز موفقیت در ادامهٔ مسیر است. ما بدین‌‌وسیله، تجربیات گران‌بها و علم به‌روز کارشناسان را به دست می‌آوریم. یادگیری تکنیک‌های اصولی حفظ نه‌تنها مانع بروز خطا و آسیب میشود؛ بلکه زمان، انرژی و تلاش‌های ما را در راه درست قرار می‌دهد.
در این مرحله، قرآن‌آموزان باید زیر نظر یک استاد با‌تجربه با مفاهیم مختلفی چون تکنیک‌های صحیح پیش مطالعه، حفظ و تثبیت آشنا شوند. علاوه بر این پشتیبانی و حضور استاد در کنار قرآن‌آموزان، قوت قلب بزرگی محسوب میشود. زیرا اساتید حفظ، به‌عنوان کسانی که مسیر حفظ را با موفقیت طی کردهاند، بیشتر از هر کس دیگری سختی و چالش‌های آن را درک کرده و با راهنمایی شاگردان خود، آنها را از میان‌بر به مقصد می‌رسانند.
دقت کنید که امروزه، آموزش‌ها و کلاس‌های بی‌شماری برای حفظ قرآن وجود دارد؛ اما همهٔ آنها از آموزش‌های بروز و اثربخش استفاده نمی‌کنند. به همین علت توصیه می‌کنیم که در دوره‌های آموزشی شرکت کنید که مدرس، خود به درجات بالایی از حفظ رسیده و همچنین موفق شده است که با استفاده از آموزش‌های اصولی، شاگردان زیادی را در کمترین زمان به نتیجه خوبی برساند.
4. انجام صحیح پیش مطالعه
بعد از دریافت روش‌های صحیح حفظ، درمییابیم که برای شروع حفظ، پیش مطالعهٔ اصولی الزامی است. پیش مطالعه اصولی شامل قرائت صحیح قرآن و درک مفهومی آیات قرآن است. در این مرحله قرآن‌آموزان باید از نحوه درست تلاوت عبارات و آیات اطمینان حاصل کنند تا هنگام حفظ به‌اشتباه، تلفظ نادرستی را حفظ و تثبیت نکنند.
علاوه‌بر‌این، تدبر در قرآن و درک معانی آیات، در داشتن حفظی آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر کمک شایانی به ما میکند. زیرا تدبر در قرآن نه‌تنها موجب هدایت است؛ بلکه با فعال‌سازی حافظهٔ مفهومی، محفوظات را ماناتر میکند.
5. انتخاب روش حفظ اصولی
تکنیک‌های مختلفی برای حفظ آیات وجود دارد: از جمله روش سنتی، روش حفظ در سه ماه، روش حفظ تصویری و…
- روش‌های سنتی: روش‌های سنتی که بیشتر درگذشته از آنها استفاده می‌شد، بر پایه حافظه آوایی و تکرار سادهٔ آیات صورت می‌گرفت. اگر از حافظان قدیمی درباره این روش سؤال کنیم، خواهند گفت که سختی بسیاری را تحمل کردند و شاید اکنون بسیاری از محفوظات خود را ازدست‌داده باشند. به‌خاطر همین دشواری و ماندگاری کم، این شیوه محبوبیتی ندارد.
- روش حفظ در سه ماه: علاوه بر روش سنتی، عده‌ای روش «حفظ قرآن در سه ماه» را پیشنهاد می‌کنند. این شیوه نه‌تنها غیرعلمی و نامعقول است؛ بلکه به حافظ فشار زیادی وارد کرده و به‌مرور به حافظه ضربه می‌زند. همچنین حافظ را دچار دلسردی و بی‌انگیزگی کرده و ممکن است او را برای همیشه از یادگیری قرآن مأیوس کند. به همین علت است که هیچ یک از مؤسسات معتبر حفظ قرآن، از چنین روشهایی استفاده نمی‌کنند.
- روش تصویری: در نهایت، نتایج نشان داده است که بهترین روش، «حفظ تصویری قرآن» است. حفظ تصویری، روش مدرنی است که باتوجه‌به ابعاد سه‌گانه حافظه (تصویری، آوایی، مفهومی) طراحی شده است؛ قرآن‌آموزان در این روش به‌جای اشباع حافظه و خستگی ذهن، از حافظه تصویری که قوی‌ترین حافظهٔ انسان است، کمک میکند. این شیوه بر حفظ لذت‌بخش قرآن تأکید دارد و حفظی که همراه با اعمال فشار و تحمل سختی باشد را رد میکند. خوشبختانه با وجود این روش، تمام علاقه‌مندان به قرآن با هر میزان استعداد حافظه و در هر سنی می‌توانند حافظ کل قرآن شوند.
در حال حاضر بهترین مؤسسات معتبر قرآنی از روش «حفظ تصویری» استفاده می‌کنند. حافظانی که در این مراکز، آموزش‌های صحیح دریافت می‌کنند، فرایند حفظ قرآن را سریع‌تر و آسان‌تر طی می‌کنند. اگر علاقه‌مند به حضور در این مراکز عالی هستید پیشنهاد می‌کنید با مراجعه به سایت مؤسسه حفظ قرآن علیین اطلاعات بیشتری در این باره کسب کنید.
6. مرور و تثبیت منظم محفوظات
مرحلهٔ آخر، تثبیت است. ما بدون مرور و تحکیم محفوظات، بعد از مدتی حفظیات خود را از دست می‌دهیم. به‌عبارت‌دیگر به کمک این مرحله، آیات حفظی از حافظهٔ کوتاه‌مدت به حافظه بلند‌مدت منتقل می‌شوند.
همان گونه که روش‌های مختلفی برای حفظ آیات وجود دارد، روش‌های متعددی هم برای تثبیت حفظیات وجود دارد. بر اساس نوع آموزش و روشی که انتخاب می‌کنیم، شیوهٔ تثبیت هم فرق میکند. در روش حفظ تصویری، قرآن‌آموزان از تکنیک‌هایی مانند نقشه‌یابی ذهنی، حک آیات، ارتباط و رموز مفهومی آیات و… برای استحکام حفظیات خود استفاده می‌کنند. یادگیری و به‌کارگیری تمرین‌های تثبیت، مانع فراموشی میشود و محفوظات ما را ماندگار میکند.
کلام آخر
در این مقاله به این پرسش پاسخ دادیم که برای حفظ قرآن از کدام سوره شروع کنیم. همچنین با ذکر دلایل منطقی توصیه‌های نادرست برای حفظ قرآن رد کردیم. در ادامه نقشه راهی برای حفظ قرآن قرار دادیم تا دریابیم برای حفظ قرآن باید از کجا شروع کنیم، چه مسیری را طی کنیم تا در نهایت چطور به مقصد دلخواهمان برسیم.
در آخر به یاد داشته باشید که کمک‌گرفتن از اساتید و مؤسسات حرفه‌ای، در یادگیری هر مهارت و دانش جدیدی الزامی است. زیرا بدون راهنما نمی‌توان راهی سفری شد که برای اولین‌بار آن را تجربه می‌کنیم. به امید اینکه شما حافظ قرآن و سپس قرآن حافظ شما باشد. سپاس که تا انتهای این مقاله همراه ما بودید.
